Qarşılaşdığımız problemləri çox vaxt yaradan özümüz oluruq. Həmin problemlər gah bilgisizliyimiz, gah da diqqətsizliyimiz səbəbindən baş verir. Hər keçən gün daha da inkişaf edən internet və sosial media aləmi müsbət cəhətləri ilə birlikdə özü ilə mənfilikləri də gətirməyi bacarır. Günümüzdə bütün yaş kateqoriyalarından olan insanların sosial media aləmindən istifadəsi, şübhəsiz ki, göz qabağındadır. Yayılan yanlış informasiya yığını, aldadıcı başlıqlar və sair kimi problemlər özü ilə birlikdə bir neçə anlayışın da meydana çıxmasına səbəb oldu. Bu anlayışlardan biri də “Botlar” və “Trollardır”. Müxtəlif işlər zamanı insan əməyini rahatlaşdırmaq üçün kodlaşdırılan “Botlar” səbəbindən özümüzü hansısa bir musiqini yükləmək məqsədilə daxil olduğumuz tətbiqdən qumar saytına keçid edərkən və yaxud da şərhlər bölümündə yazılan lazımsız tərifedici şərhlərin içində görə bilərik. Hər şey kodlaşdırmadan asılıdır...

İnternet dünyasından savadlı şəkildə istifadə etmək, günümüzün əsas tələblərindəndir. Maraqlıdır, gəlin görək muxtar respublikada fəaliyyət göstərən tələbə jurnalistlər bu haqda nə düşünürlər. Mövzu ilə bağlı həmsöhbət olduğum ilk həmkarım Naxçıvan Dövlət Universitetinin Jurnalistika ixtisası üzrə IV kurs tələbəsi və Naxçıvan Televiziyasının əməkdaşı Tərlan İbrahimova oldu. Həmkarım “Media savadlılığı” anlayışını bu cür ifadə edir: “Media savadlılığı müasir dövrün ən vacib bacarıqlarından biridir. Bu, insanların müxtəlif media platformalarında təqdim olunan məlumatları təhlil etmə, düzgün dəyərləndirmə və tənqidi yanaşma bacarığıdır. Media savadlılığı sayəsində insanlar yalan xəbərlərdən, manipulyasiyalardan qoruna və obyektiv informasiyaya çıxış əldə edə bilirlər. Xüsusilə sosial şəbəkələrin geniş yayıldığı dövrdə bu bacarıq hər kəs üçün zəruridir. Media savadlılığını artırmaq, həm fərdlərin düzgün məlumatlanmasına, həm də cəmiyyətin sağlam informasiya mühitinin qurulmasına xidmət edir...”

Media savadlılığı haqqında fikirlərini öyrəndiyim növbəti həmkarım Naxçıvan Dövlət Universitetinin Jurnalistika ixtisasının II kurs tələbəsi və Medianın İnkişafı Agentliyinin könüllüsü Pərvin Səfərzadədir: “Media savadlılığı doğru informasiya ilə yanlış məlumatı ayırd etmək bacarığıdır. Bu bacarıq informasiya mənbələrinin etibarlılığını qiymətləndirməyə və cəmiyyətin düzgün inkişafına kömək edir. Media savadlılığı həm də doğru qərarların qəbul edilməsi üçün çox əhəmiyyətlidir. Tənqidi düşünmək media savadlılığının ən vacib hissəsidir.

Yalan məlumatlara inanmamaq, alınan informasiyanı müxtəlif informasiya agentliklərindən və ya rəsmi media platformalarından yoxlayıb, onu obyektiv çatdırmaq, hər bir jurnalistin ən vacib işidir. Mən düşünürəm ki, media savadlısı olmaq onu dərindən dərk etmək və əsas mahiyyətini açmaqdır. Günümüzdə informasiya cəmiyyətin inkişafının və idarə olunmasının əsas elementidir. Bu da öz növbəsində informasiyanın nə qədər güclü olduğunu göstərir. Hər birimiz informasiyanın bu gücünü dərk etməli və məlumatları məsuliyyətlə yaymalıyıq...”

Tələbə jurnalistlərlə söhbətləşdikcə maraqlı fikirlər get-gedə bir birini əvəzləyir... Naxçıvan Dövlət Universitetinin Media Mərkəzində də könüllü tələbə jurnalistlər fəaliyyət göstərir. Maraqlıdır, gəlin görək adıçəkilən universitetin Media Mərkəzində fəaliyyət göstərən tələbə jurnalistlərdən biri olan, Jurnalistika ixtisası üzrə I kurs tələbəsi Zeynəb Seyidlinin baxış bucağında media savadlılığı nədir? Zeynəb Seyidli: “Media savadlılığı bizə onu öyrədir ki, təqdim olunan hər bir informasiyaya araşdırmasız inanmaq düzgün deyil.

Məlumatları düzgün öyrənmək üçün ilk olaraq “Bu məlumat haradan gəlir?”, “Bu məlumat niyə paylaşılıb?”, “Məqsəd nədir?”, “Məlumat doğrudurmu, yoxsa yox?” sualları verilməli, tənqid etmək bacarığına yiyələnməliyik. Məlumat toplayan zaman isə etibarlı və tərəfsiz mənbələrdən istifadə etməliyik. Media savadlılığı, həmçinin uşaq və yeniyetmələrin çoxluq təşkil etdiyi, əsasən, ali və orta təhsil müəssisələrində fənn olaraq tədris olunmalıdır. Çünki indiki dövrün tələbi olaraq uşaqdan-böyüyə hər kəs sosial mediadan istifadə edir və media savadlılığı hər kəs üçün zəruridir...”

Universitetin I kurs tələbələri olmağına baxmayaraq, Zeynəb Seyidli ilə yanaşı, universitetin Media Mərkəzində könüllülük fəaliyyəti göstərən qrup yoldaşı Nərmin Əlirza da media savadlılığına bu cür yanaşır:

“Müasir dövrdə informasiya axını sürətlə artarkən doğru məlumatı seçmək və manipulyasiyadan qorunmaq üçün media savadlılığı həyati əhəmiyyət daşıyır. Media savadlılığı informasiyanı tənqidi düşüncə ilə dəyərləndirmək, mənbələrin etibarlılığını yoxlamaq və faktlara əsaslanmaq bacarığıdır. “Bəs media savadlısı olmaq nə deməkdir?” sualı ilə qarşı-qarşıya qalsaq, deyə bilərik ki, media savadlısı insana təqdim olunan məlumatı şübhə ilə qarşılayır, emosional təsirdən yayınır və verilən xəbərin doğruluğunu araşdırır. Bu, dezinformasiya və manipulyasiya cəhdlərindən qorunmağın ən təsirli yoludur.

Bəs burada nələrə diqqət etmək lazımdır? Mənbələrin etibarlılığını, faktların dəqiqliyini yoxlamalı, sensasiyalı başlıqlardan uzaq durmağı bacarmalıyıq. Media savadlılığı hər bir fərdin gündəlik həyatında tətbiq etməli olduğu əsas bacarıqlardan biridir. Tənqidi düşünməyi öyrənərək həm özümüzü, həm də cəmiyyəti yanlış məlumatların təsirindən qoruya bilərik. Hər xəbəri qəbul etmədən əvvəl araşdırma aparmaq vacibdir...”

“Media savadlılığı” ilə bağlı fikirlərini bizimlə bölüşən digər həmkarım isə Naxçıvan Dövlət Universitetinin Jurnalistika ixtisası üzrə IV kurs tələbəsi və universitetin Media Mərkəzinin könüllüsü Dilarə Nəcəfli oldu: “Mən düşünürəm ki, müasir dövrdə ən çox öyrənməli olduğumuz sahələrdən biri də məhz sosial platformalardan düzgün istifadədir. Bunun üçün də diqqət olunmalı mövzu media savadlılığıdır. Çünki real həyatda olduğu kimi sosial platformlarda da hər kəsin özünə uyğun imici və yaratdığı mühiti var. Məncə, rəqəmsal mühitə nə qədər diqqətli və doğru yanaşsaq bu həm bizə, həm də ətrafımıza müsbət təsir edəcək. Bir məlumat gördükdə həmin an inanmaq yerinə, araşdırmağı, analiz etməyi bacarsaq bu daha keyfiyyətli mühit yaradacaq. Beləliklə, həm özümüz doğru ilə yanlışı ayırmağı bacararıq həm də rəqəmsal mühitdə özümüzə uyğun sistemi yaradarıq...”

Muxtar respublikada fəaliyyət göstərən tələbə jurnalistlərin baxış bucağında günümüzün əsas tələblərindən biri olan media savadlılığını görmək, həqiqətən də, sevindirici bir haldır. Jurnalistlər medianın əsas idarəçiləri hesab olunur. Lakin unutmayaq, media savadlılığı təkcə biz jurnalistlər üçün deyil, cəmiyyətin bütün fərdlərinin etibarlı və güvənli bir həyat sürməsi üçün çox vacibdir...

Rafiq TƏHMƏZ