Kəndin girişində, ağacların kölgəsinə sığınan, divarları illərin nəfəsini özündə daşıyan bir ev qarşılayır bizi. Bu evə yaxınlaşarkən sanki zaman addımlarımızı yavaşladır: sükuta qarışmış həyatın ətrini duyursan. Kəndin sükutunu başı buludlara söykənən dağlardan gələn küləyin pıçıltısı pozur. İllərin köksündə kök atmış bir ev düşünün: divarları xatirələrlə hörülmüş, qapıdan içəri girərkən hər kəsi sükutun içində qarşılayan, həyat nağılı danışan yaddaş sandığı və hər kəsin hörmətlə “dağılmaz qala” adlandırdığı ev. Sanki özünü ağacların arasında gizlədən bu köhnə evdən elə bir istilik, həyat qoxusu gəlir ki, insan onu hiss edərkən belə bihuş olur. Pəncərələrindən nur süzülən bu evdə uzunömürlülüyü ilə tanınan Nəriman baba və Təzəgül nənə yaşayır.
Evin divarlarına həkk edilmiş rəsmlər bu insanların həyatını şeirə çevirmiş misralardır sanki: hər şəkil bir həyat fəsli, hər fəsil bir ömür nağılı. İllərin zəhməti var o rəngli fotolarda – tozlanmamış təbəssümlər hər baxdıqca zamanı geriyə qaytarır sanki – bir ömürdən pay danışır divarda asılan fotolar. Otaqda olan köhnə güzgünün çərçivəsi solmuş, üzərində illərin izləri var. Bu güzgü Təzəgül nənənin ən çox sevdiyi əşyalardan biridir və evin ən sakit küncündə dayanıb. Deyir ki, hər dəfə bu güzgüyə baxanda tək özünü deyil, Nəriman baba ilə yaşadığı keçmişini görür: bəzən uşaqlığının dumanlı xatirələrini, bəzən isə gəncliyindəki təbəssümü. Bu güzgü, sadəcə, bir əks yaratmır, onların yaddaşını oyadır. Əksində keçmişi yaşadan bu güzgü, sadəcə, bir əşya deyil, o həm də Sadiqovlar ailəsinin, köklərinin, yaddaşının sükutla qoruyucusudur.
Nəriman babanın baxışlarında dağların ucalığı gizlənibsə, Təzəgül nənənin gülüşü evin divarlarına işıq saçır. Üzlərindəki təbəssüm yaşlarının yorğunluğunu yox, ömürlərinin nə qədər qürurlu, qüvvətli olduğunu göstərir. Söhbətə başlayarkən Təzəgül nənənin təmkinli davranışı bu ailənin niyə uzunömürlü olduğunu bir daha göstərir: “Qadın evin dirəyi, kişi isə rəhbəridir. Onun dediyi söz evdə qanun olmalıdır və ilk sözü də kişi deməlidir”.
Sadiqovların sevgi macərası isə tam fərqli başlayıb. Təzəgül nənə deyir ki, Nəriman babanın fotosunu görüb və ona vurulub. Elə o gündən onlar arasında sevgi macərası başlayıb: “Mənim Ərəfsədə dayımgil qalırdı və tez-tez Əbrəqunusdan bura gəlirdim. Bir gün gələndə təsadüfən Nərimanın şəklini gördüm. Elə o gündən ona qarşı içimdə sevgi yarandı. Hətta kənddə mənə elçi gəlmək istəyənlər də olurdu, deyirdim, dayım oğlu ilə nişanlıyam. Tanrı onu mənim bəxtimə yazmışdı və bu günədək də bu sevgi davam edir”. Nəriman baba isə 2 ildən çox gözləyib: “Atam 2 dəfə elçi getdi, amma atası vermədi. Dedi ki, “Mən qızımı əbrəqunusluya verəcəm”. Mən də gözlədim, həmin vaxt görüşüb söhbət edirdik. Sonra atasının razılığını aldıq və ailə qurduq. Toyumuz Ərəfsə və Əbrəqunus kəndlərində oldu. Bu gördüyünüz evi tikdik, həyətdəki bütün ağacları öz əllərimizlə əkdik, becərdik”.
Sadiqovlar artıq 70 ildir, sevgi, hörmət üzərində qurulan bu ailəni süfrə başında paylaşılan bir tikə çörəyə illərin bərəkətini qatdığı kimi qoruyurlar. Deyirlər, hörmət sevginin kökündən boy atan ağacdır – budaqları illərə, yarpaqları xatirələrə, meyvələri isə nəsillərə paylanır. Onların indi belə baxışları sanki illərin arxasından işıq saçır, sözləri dağ çayları kimi axıb gedir. Yaşlarının əsrə bərabər yaxınlaşdığı bir dövrdə belə gülümsəyəndə üzlərində uşaq təmizliyi hiss olunur. Bu, uzunömürlülüyün yalnız bioloji deyil, həm də mənəvi güc olduğunu göstərir. 7 övlad, 16 nəvə və 22 nəticə – bunları birləşdirən isə bir nüans var: ailə mənəviyyatı.
Bu evdə onlar yaşın yorğunluğunu yox, bərəkətini daşıyır. Təzəgül nənənin səsi bir duanın səmaya qalxan pıçıltısı kimi eşidilir: “Uzunömürlülük, sadəcə, illərin çoxluğu deyil, o illəri kiminlə necə yaşadığındır. Hər zaman bu evin qapısı açıq olub, övladlarımıza da tərbiyə verərkən bunu əsas götürmüşük. Ev qonaqlı-qaralı olar, qapı hər zaman açıq olmalıdır. Evə girən adam həm doymalı, həm də ruhən rahatlanmalıdır”. Təzəgül nənə danışdıqca insanın ruhu sanki sakitləşir, yənə öz nəsihətlərini verir: “Övladlarıma həmişə demişəm ki, ailə hər şeydən müqəddəsdir, onu qorumaq isə sizlərin borcudur. Baxıb bizə örnək götürməlisiz”.
“Bəs övladlarınız ailə qurarkən onlara maneçilik törədibsiz?” sualına ilk olaraq Təzəgül nənə cavab verir: “Qapıya elçi gələn kimi, Nəriman elə qızı verdi, heç gözləmədi (gülür)”.
Nəriman baba: “Düz deyir (əlini sıxır). Onlara ilk sualım o oldu ki, bir-birini sevirlər? Qonşumuz idi, dedilər “hə”. Mən də dedim əgər sevirlərsə, onların işinə qarışmaq günah olar”.
Bu arada Təzəgül nənə söhbəti kəsir: “İndi ailə qurmaq və dağıtmaq çox asan olub. Nəvələrimə deyirəm evlənin, deyirlər “yox”. İndi sevgi elə bil, telefon üzərində qurulub. Cavanlara məsləhətim o olardı ki, sevgi ilə yanaşı, sevdikləri adama ilk olaraq hörmət etsinlər. Hörmət ailənin əsas təməlidir, o olmadığı halda ailə də uzunömürlü olmayacaq”.
Az sonra Nəriman baba, bəlkə də, illərdir, sandığın dibində gizlənmiş fotoları gətirir – ağ-qara fotolardakı üzlər sanki nəfəs alırmış kimi gülümsəyir, bəzilərinin isə qələmlə qaralanmış gözləri nəsə deməyə çalışır. Fotolarda yad nəfəs hiss edilmir, xatirələr, payız bağı görünür. Gülən insanlara baxaraq köks ötürür Təzəgül nənə – bir anda illərin yükünü çiynində daşıyan bir insana çevrilir. Şəkildəki insan danışmasa da, o anı əbədi saxlamaq üçün əzizləyir fotonu: “Qızımdır, rəhmətə gedən”, – deyə gözlərindəki gülüş bir anda yaşla əvəz olunur. Fotoya baxmaq, içindən keçən pıçıltını küləyə danışaraq ona çatdırmaq kimi hiss etmək, amma qızına toxuna bilməmək duyğusu onu hər gün qəhərləndirir: “Hər şəkil unudulmuş qapı kimidir, açıq qalarsa qonağın gələcək, bağlı qalarsa xatirələri boğmaq məcburiyyətində qalırsan”. Bu sözdən sonra düşünürsən – xatirələr heç vaxt itmir, köhnə şəkillərin içində sakitcə yaşayır, əziz bir baxışla yenidən qayıdır.
...Bu evdən ayrılarkən insan düşünür: uzunömürlülük yalnız genetikadan asılı deyil, sevgidən, hörmətdən, ailə istiliyindən doğur. 70 illik həyatı isə vərəqləməklə bitirmək çətindir. Sadiqovlar ailəsi bunun bariz nümunəsidir.
Ceyhun MƏMMƏDOV
