"Şərq qapısı" qəzetinin şöbə müdiri Ceyhun Məmmədov Naxçıvandakı Qarışıq Rejimli Cəzaçəkmə Müəssisəsində cəzaçəkən əcnəbi vətəndaşlarla reportaj hazırlayıb

Fevralın qarlı havası, iyulun istisi, yaxud oktyabrın sərini: onlar üçün ilin bütün fəsilləri eynidir, daha doğrusu, onlar ilin bütün fəsillərini bu dörd divar arasında qarşılayır. Küləkli havada göydən sanki buz yağır – sərt külək addım atdıqca adamın üz cizgilərinin quruluşunu belə dəyişir. Hər yeri Boz ay öz ağuşuna alıb, gözünü qıymadan uzağı görmək mümkün deyil, hər yer ağappaqdır. Gedəcəyimiz yerə aparan yolun ta o başında qaraltı görünür. Geniş yoldur, sanki bir insan taleyinin həyata bağlandığı, hətta başladığı nöqtədir. Bu yolu gülərək getmək çoxlarının arzusudur. Getdikcə sanki yer insanın ayaqlarının altından qaçır. İlahi, bu yollar nələr görüb, kimlərin taleyinə şahidlik edib. Bəlkə də, bu yollar dəfələrlə gözyaşları ilə yuyulub. Ayağın torpağa yapışdığı yerdir bu yollar, getməyə macal vermir insana. Çətindir insanın öz həyatını, azadlığını qorumağı, həm də gözəl nemətdir azadlıq. Bəzən səhv addım atarkən bu düşünülmür. “Azadlığı əldən vermək həyatda yelləncəkdə sallanmaq kimidir”, – deyirlər, ayağını yerə bərkitsən dayanacaqsan...
Burada hər kəs bir-birinə bənzəyir. Tanrı bura yolunu “salanların” hamısının taleyini sanki bir gündə yazıb, bəlkə də, rəhmi gəlməyib. Eyni tale, eyni qismət, eyni düşüncə, eyni geyim və daha nələr-nələr. Hətta binaların görünüşü, rəngi, dəmir pəncərələr arxasında baxan eyni gözlər. O binaların içərisində yaşayanlar nə qədər qara günlər keçirib, nələr yaşayıb, hisslərini necə boğub, İlahi. Tanrı şahiddir buna, bəlkə də, yox. Çoxu elə Tanrıdan şikayətçidir, pis əməllərə qurşanmasına yol verdiyi üçün. Gecdir artıq şikayətlənmələri, həyatlarını bu minvalla yaşamağa məcburdurlar. 
Ətrafdakı tikanlı məftilləri sezə-sezə həbsxanada nələrdən danışacağımı götür-qoy edirəm. Burada düşüncələr də adamı yorur, düşündüklərimi çoxdan götür-qoy ediblər, bəlkə də. “Sakinləri” kimi bir-birinə bənzəyən binalara baxıram, irəlidən səs eşidilir, məhbusların səsi, dayanmadan yolumuza davam edirik. Bizi müşayiət  edən Təhmin Mirzəyev gedəcəyimiz yeri göstərir, yanımızdan ötüb keçən məhkumlara baxırıq, azadlıq həsrətini burnunun ucunda hiss edənlərə. Binaya daxil oluruq, bir anlıq sanki sükut çökür içəri, hər kəsin nəzərini üzərimizdə hiss edirik. Çəkiliş aparacağımızı, onlarla söhbətləşəcəyimizi deyirik. Qarışıq rejimli cəzaçəkmə müəssisəsində vəziyyətlə maraqlanırıq, hamısı “Hər şey yaxşıdır, bizimlə yaxından maraqlanırlar”, – deyir. Etiraf edim ki, gözlərindən hiss olunurdu hamısı peşmandır azadlıqlarını əldən verdikləri üçün. Dəmir barmaqlıqlar arxasında gözləri yolda qalıb, həsrət çəkirlər. Diqqətimizi cəlb edən bir məqam isə cəzaçəkmə müəssisəsində yerli məhkumlarla yanaşı, əcnəbi vətəndaşların da cəza çəkməsi oldu.
Ömrünün artıq 10 ayını bu dəmir barmaqlıqlar arasında keçirir Əli Kalaycıoğlu. Türkiyə vətəndaşı olan Əli deyir ki, ən çox ailəsi üçün darıxıb: “3 övladım var, həsrət çəkirəm, onları görmürəm. Həbsxana həyatını heç kimə arzulamıram. Burada hər şey qaydasındadır, ancaq həyatda ən önəmli şey olan azadlıq əlimizdən alınıb. Təsəvvür edirsiz, 17 aydır, uşaqlarımı görmürəm, maddi vəziyyətə görə gələ bilmirlər. Ailənin ən böyüyü mənəm, gələ bilmələri üçün çətinliklər var, həyatın hər bir anı çətindir. Necə ki çörəyi çeynəmədən uda bilmirsinizsə, bu da belədir. Mən onların rahatlığı üçün bir yola çıxdım, amma Allah mənim yolumu bura saldı.
Ailəm hazırda Kocaeli şəhərində yaşayır. Burada tək çətinliyimiz həsrətdir, özləmdir. Bir tək böyük övladım bilir ki, həbs olunmuşam, digərləri bilmir. TIR sürücüsüyəm və həyat yoldaşım onlara hələ də səfərdə olduğumu deyir. Bunun hesabını uşaqlarıma verə bilmirəm. Böyük övladım da heç soruşmadı. Bir dəfə həyat yoldaşım soruşdu ki, “Niyə belə oldu?”, eləcə “Oldu”, – dedim, başqa bir şey deyə bilmədim. Çünki bəhanəm yoxdur, bura dünya üzərində gəlinə biləcək son nöqtədir, bura insanlıq üçün son nöqtədir. deyərdim. Çöldə etdiyin bütün səhv addımları burada oturub fikirləşirsən, “Bir daha bu hərəkətləri etməyəcəyəm”, – dediyin yerdir bura. Burada bizə nə qədər yaxşı baxsalar da, yenə də azadlıqda deyilik”.
Dost qurbanına çevrilən Özcan Catuq deyir ki, həyatında ən böyük səhvini edib. Yol uzaq olduğu üçün tez-tez yanına gəlib-gedə bilmirlər, yalnız telefonla əlaqə saxlayır. Həmyerlisindən fərqli olaraq onun övladları hələ də atalarının həbsdə olduğunu bilmirlər: “Hələ uşaqlarım kiçikdir, yolda olduğumu bilirlər. Bu hərəkətimə görə uşaqlarımdan, valideynlərimdən utanıram. Onların da üzlərindən görürəm ki, mənim üçün utanırlar”.
Özcan həm də daha çox ailəsinə vaxt ayırmadığı üçün peşmandır: “Narkotik qəbul etdiyimdə ailəmə vaxt ayıra bilmirdim, bunun üçün çox peşmanam. Bundan sonrakı həyatımda düzgün yaşamağı, ailəmlə daha çox vaxt keçirməyi düşünürəm. Burada olduğum müddətdə dostlarımla danışmamışam, heç axtarmayıblar da. Həbsxanada məhbusların rahatlığı, cəmiyyətdən ayrı düşməməsi üçün hər bir köməklik edilir, sadəcə, azadlığımız əlimizdən alınıb. Başqa problemimiz yoxdur. Ancaq cənnət də olsa, həbsxanadır”.
“23 ay o qədər çətin gəldi ki... Bunu sözlə ifadə etmək də bir o qədər asan deyil”, – deyən İran vətəndaşı olan Abdin Əli də sərhəddən qanunsuz dərman keçirərkən həbs olunub: “TIR sürücüsüyəm, belə olacağını bilmirdim, etdiyim əmələ görə peşmanam. Ailəm mənim üçün çox narahatdır, həbs olunanda gəldilər, maraqlandılar. Amma indi sərhədlər bağlıdır deyə gələ bilmirlər. Buna baxmayaraq, həftədə iki dəfə ailəmlə telefonla danışıram. İki övladım var və mənim həbs olunduğumu bilirlər. Bu da onlara psixoloji təsir göstərir, onlara görə narahatam. Ailəm və azadlığım üçün darıxıram”.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmətinin Qarışıq Rejimli Cəzaçəkmə Müəssisəsində olarkən diqqətimizdən yayınmayan əsas məqamlardan biri də məhkumların rahatlığı oldu. Onlar istirahət otağında mütaliə edir, mavi ekranda dünyada baş verənləri izləyirdilər. Özlərinin dediklərinə görə, onları əsl həyata elə mütaliə etdikləri kitablar hazırlayır. Yeməkxanada olan təmizliyi, qazanlarda bişən yeməkləri gördükdə, müəssisədə məhkumlara göstərilən diqqətin hansı səviyyədə olduğunu demək olar.
Zaman yetişir, getmək vaxtıdır, ayağa qalxırıq, söhbətləşdiyimiz məhbuslarla sağollaşırıq. Sanki nəsə demək istəyirlər, ancaq bəzən qürurları, bəzənsə peşmançılıqları buna imkan vermir. Nə düşündüklərini, duyğularının, hisslərinin nə olduğunu gözlərindəki işıltıdan sezmək mümkündür: övladlarına salam deməyimizi, gözü yol çəkən analarına sağ-salamat olduqlarını, burada özlərini qərib hiss etmədiklərini, azadlığa həsrət qaldıqlarını çatdırmaq istəyirlər. Və yalnız azadlıq? Buranın həsrət qoxan dəmir pəncərələrindən baxaraq itirdiyin zamana və sənin üçün doğmalarının itirdikləri ömrə heyifsilənmək, övladlarının uşaqlıq illərini görməmək, həbsxanadakı çətinliklər və nəhayət, cəmiyyətin sənə münasibəti. Çətini isə Tanrıdan şikayətlənmələridir – özünə və ya onlara olan münasibətinə görə. Tək qaldıqlarında sığınaraq imdad dilədikləri bu dörd divar arasında səslərinə səs verəcək kimsə olmadığında, bəlkə, onları duyan da elə Tanrıdır. 
Yenə o enli yol, yenə eyni rəngli binalar, yenə dəmir barmaqlı pəncərələrdən baxan məhkumlar... Nə vaxtsa bu yolu getmək arzusudur, bəlkə, onların səbirlərini ərşə çəkən, nə vaxtsa o qapıdan çıxıb azadlığın tamında həyatın qoynuna atılmaq istəyirlər. Gəldiyimiz ağ örpəyə bürünən bu yolda indi ayaq izləri yoxdur, sanki cığır açırıq, bəlkə, gələcəkdə açdığımız bu yolda ağır hüzn, gərgin ab-hava olmayacaq, bəlkə də, bu yol çoxlarını ayaqlarını yerə bərkitmədən azadlığa aparacaq. Həm də səhvsiz... Buranı tərk edərkən azadlığın Tanrı tərəfindən insana verilən necə bir gözəl nemət olduğunu bir daha anlayırsan. 

Ceyhun MƏMMƏDOV