Dil, sadəcə, ünsiyyət vasitəsi deyil, bir millətin ruhunu, tarixini və mədəniyyətini yaşadan ən qiymətli mirasdır. Hər il 21 fevralda qeyd edilən Beynəlxalq Ana Dili Günü dünyanın dil müxtəlifliyini qorumaq və ana dillərinin yaşamasına töhfə vermək üçün mühüm bir gündür. Qloballaşmanın gücləndiyi müasir dövrdə bir çox dil yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. Ana dilimizi qorumaq isə yalnız dilçilərin və ya dövlətin deyil, hər bir fərdin üzərinə düşən məsuliyyətdir. Çünki dilimizi yaşatmaq, kimliyimizi və mədəniyyətimizi qorumaq deməkdir.

Mövzu ilə bağlı müsahibim, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi katibi Zülfiyyə İsmayıldır. O deyir: – 21 fevral tarixinin bütün dünyada “Beynəlxalq Ana Dili Günü” kimi qeyd olunmasının maraqlı və ibrətamiz tarixçəsi var: Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 1999-cu ilin noyabrında Banqladeş səfirinin təşəbbüsü ilə fevralın 21-ni Beynəlxalq Ana Dili Günü elan edib.Dünyada məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşən dillərin qorunması məqsədilə hər il keçirilən Beynəlxalq Ana Dili Günü hər kəsə öz doğma dilinin varlığını hiss etmək, onunla qürur duymaq, onu qorumaq, inkişaf etdirmək hüququ olduğunu bir daha xatırladır.

Dil millətin ən əsas milli dəyəri və onun milliliyini təmin edən vacib atributudur. Çünki milli varlığımızı mədəni təməllərə bağlayan dilimizdir. Bu dil millətimizin təsdiqini və milli özünüdərkini müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir. Milli-mənəvi sərvətimizdən, mənəviyyatımızdan bəhs olunanda, ilk növbədə, ana dilimiz yada düşür. Bizim milli birlik və həmrəyliyimizi təmin edən ana dilimizi qorumaq, inkişaf etdirmək və yaşatmaq hər bir azərbaycanlının vətəndaşlıq borcudur. Çünki bir milləti ayaqda tutan milli dəyərlərin başında dil gəlir. Millətin milli dilinin dövlət statusuna yüksəlməsi isə tarixi hadisə, milli dövlətçilik tarixinin qızıl səhifəsidir. Bu məqam millətin bir millət olaraq təsdiqidir. Çünki dilin dövlət dili statusuna yüksəlməsi millətin öz taleyinə sahibliyinin, dövlət qurmaq və qorumaq qüdrətinin, eyni zamanda dilinin zənginliyinin sübutudur.

Milli kimliyimizin qarantına çevrilən dilimiz bizim milli ruhumuzun bərqərar olduğu ən böyük milli dəyərimiz, ən ali atributumuzdur. Hər bir toplumu millət edən onun dilidir. Məlumdur ki, hər bir dili yaradan, onu yaşadan xalqdır, amma dili inkişaf etdirən, onun qayğısına qalan dövlətin dəstəyidir.

Hər bir milli dəyər, ələlxüsus da, ana dili nə qədər xalqın keçmişini, qədimliyini özündə əxz etdirsə də, dövlət və rəhbərlik qayğısı olmadan ikinci planda durur və məişət dili səddini keçə bilmir, ali məqamlarda təmsil olunma iqtidarından məhrum olur.

Əgər nəzərə alsaq ki, bu gün planetimizdə yaşayan minlərlə millət və etnik qrup sayı heç iki yüzə çatmayan dövlətlərin bayrağı altında cəmləşib və sayı 200-ə yaxın olan bu dövlətlərin rəsmi dövlət dillərinin sayı 70-i keçmir, onda hər hansı bir millətin öz dilinin öz dövlətində dövlət dili olmasının əhəmiyyətini dərk etmək o qədər də çətin olmaz. Bu mənada, dilin dövlət dili statusu qazanması, həqiqətən, qürur doğuran tarixi hadisədir. Azərbaycan dili bu tarixi hadisəni yaşayıb. Bu gün dilimizin dövlət statuslu dillər arasında olması dilimizin mənəvi dirilik atributuna çevrilməsi yolunda böyük fədakarlıqlar göstərmiş, “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”, – deyən Ümummilli Lider Heydər Əliyevə minnətdar olmalıyıq.

 – Zülfiyyə xanım, bu günün qeyd olunmasının dil və mədəniyyət baxımından əhəmiyyəti nədir?

 – Ana dili hər bir xalqın mədəni kimliyinin, tarixinin və ənənələrinin daşıyıcısıdır. Bu gün bizə öz doğma dilimizin varlığını, zənginliyini və unikal xüsusiyyətlərini xatırladır. Eyni zamanda müxtəlif dillərin qorunması və inkişafı üçün qlobal səylərin vacibliyini vurğulayır.

Bu gün bütün insanlara dil hüquqları və mədəni müxtəlifliyin qorunmasının vacibliyini xatırladır. O həmçinin mədəni dialoq və anlaşmanın təşviqində mühüm rol oynayır. Hər kəs öz ana dilinin və mədəni irsinin qiymətini bilməli və onu qorumağa çalışmalıdır.

• Sizcə, ana dilinin qorunması gələcək nəsillərə necə təsir edəcək?

– Doğma dil, insanın dünyagörüşünü və mədəniyyətini formalaşdırır. Gələcək nəsillər öz dillərini öyrənərək və istifadə edərək həm mədəni irslərini qoruyacaq, həm də dünya miqyasında dil müxtəlifliyinə zənginlik qatacaqlar. Bu həm şəxsiyyətin inkişafına, həm də cəmiyyətin mədəni zənginliyinə böyük töhfə verəcək.

– Cəmiyyətdə və sosial məkanlarda dilimizin istifadəsinə dair hansı problemləri müşahidə edirsiniz?

– Sosial məkanların bəzilərinə diqqət etdiyimiz zaman ciddi dil pozuntularına yol verildiyinin şahidi oluruq. Belə ki, sosial məkanlarda ədəbi dilin norma pozuntuları müxtəlif səviyyələrdə özünü göstərir. Bir çox hallarda leksik, üslubi və qrammatik norma pozuntularına rast gəlinir. Durğu işarələrini, hətta düzgün, yerində işlətmirlər. Bəzənsə ədəbi dilimizin təmizliyini pozan sözlər işlədilir. Və ya sosial şəbəkələrdə sözlərin qısaldılması, fonetik normanın pozulması halları da var, yəni saitlərin ləğvi prosesi gedir. “Salam” sözünü “slm”, tamam “tm”, “necəsən”i “ncs”, “təşəkkür”ü “tşk” və sair şəklində yazıldığını da müşahidə edirik. İndiki gənclik bunu müasir yazışma forması kimi qiymətləndirir.

Sonda oxuculara demək istəyirəm ki, dil mədəniyyətimizin ürəyi, gələcəyimizin zəmanətidir. Gəlin onu sevək və gələcək nəsillərə ötürək.

Aygün RÜSTƏMOVA