Cənubi Qafqazın lideri Azərbaycanla dünyanın iqtisadi cəhətdən ikinci güclü dövləti Çin arasında qarşılıqlı hörmət, bərabərlik, etimad, qarşılıqlı dəstək, qarşılıqlı fayda və əməkdaşlıq prinsiplərinə söykənən ikitərəfli münasibətlər son illərdə yüksələn xətlə inkişaf edir, dünya siyasi, iqtisadi sistemində əhəmiyyətini xeyli gücləndirir, təsir dairəsini genişləndirir. Prezident İlham Əliyevin aprelin 22-də Çin Xalq Respublikasına səfəri, ertəsi gün keçirilən görüşlər, imzalanan sənədlər, xüsusilə də hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat bu tərəfdaşlığı yeni mərhələyə yüksəltdi, əməkdaşlıqların dərinləşməsi yolunda mühüm perspektivlər açdı.
Azərbaycanla Çin arasında diplomatik əlaqələr 33 il əvvəl, daha dəqiq desək, 1992-ci il aprel ayının 2-də qurulub. Qeyd etdiyimiz kimi, son illərdə ölkələrarası münasibətlər yüksək inkişaf yoluna qədəm qoyub, müxtəlifsəviyyəli işgüzar səfərlər zamanı yeni əməkdaşlıq istiqamətləri müəyyənləşib. Bu baxımdan Azərbaycan- Çin əlaqələrində diplomatik münasibətlərin 32-ci ildönümünü, 2024-cü ili müstəsna əhəmiyyətli dövr kimi xarakterizə etmək olar. Belə ki, ötən il iyulun 3-də imzalanan Strateji Tərəfdaşlıq Bəyannaməsi ilə ölkələrarası qarşılıqlı etimadın və əməkdaşlığın təməlləri daha da möhkəmləndirilib, dünya iqtisadi sisteminin mənzərəsini dəyişdirə biləcək vacib strateji hədəflər müəyyənləşdirilib. Aprelin 23-də Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri çərçivəsində liderlər arasında imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat” isə hər iki ölkənin bir-biri üçün prioritet təşkil edən sahələri etibarlı və qarşılıqlı faydalı strateji tərəfdaş kimi nəzərdən keçirdiyini təsdiqləməklə bu tərəfdaşlığı yeni, daha yüksək mərhələyə daşıdı. Tərəflər qarşılıqlı siyasi etimadı daim möhkəmləndirmək, qarşılıqlı dəstəyi gücləndirmək, hər iki ölkə xalqlarının mənafeyi naminə hərtərəfli əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə hazır olduqlarını ifadə edərək, hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması barədə yekdilliklə qərar qəbul etdilər.
Ölkələrin bir-birinin ərazi bütövlüyü və suverenliyini qəti şəkildə dəstəklədiklərinin əyani ifadəsinə çevrilən Birgə Bəyanatın müddəaları sırasında diqqətçəkən məqamlardan biri də turizm potensialının yüksəldilməsinə xidmət edən və çoxdan gözlənilən addımın atılması idi. Belə ki, liderlər insanlar arasında mübadilənin daha da sadələşdirilməsinə kömək etməyə hazır olduqlarını bildirərək bütün sahələrdə əlaqələrin və əməkdaşlığın aktivləşdirilməsi üçün təkan olacaq ümumvətəndaş pasportuna malik şəxslər üçün vizaların qarşılıqlı ləğvi haqqında hökumətlərarası Sazişin razılaşdırılmasını və imzalanmasını alqışladılar. Vizanın ləğvi təbii olaraq, insanların gediş-gəlişini asanlaşdırmaqla qeyd etdiyimiz kimi, ilk növbədə turizmin inkişafına, eyni zamanda mədəni əlaqələrin, sahibkarlar arasında dialoqun gücləndirilməsinə, humanitar, təhsil sahələrində uğurlu əməkdaşlığa təkan verəcək. Bu xüsusda onu da diqqətə çəkmək yerinə düşər ki, ötən il ölkəmizə səfər edən Çin vətəndaşlarının sayı 2023-cü ilə nəzərən 1,93 dəfə artıb. Cari ilin yanvar ayında Şərqi Asiya ölkələrindən Azərbaycana gələn 2983 turistin 2603 nəfəri, yəni 87,3 faizi Çin vətəndaşları olub. Azərbaycana səfər edən Çin turistlərinin sayı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 116 faiz artıb. 2025-ci ilin yanvar ayında 2024-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə Çinə səfər edən Azərbaycan vətəndaşlarının sayında isə 32,4 faiz artım qeydə alınıb. Özlüyündə bu böyük artım xalqlar arasında dostluğu, mehribanlığı, göstərir, dövlətlərarası əlaqələrin gücləndiyi mesajını verir. Vizasız gediş-gəlişin təmini isə sözsüz ki, mədəni, tarixi bağları daha da gücləndirməklə, müxtəlif sahələrdə yeni biznes fəaliyyətlərinin qurulmasına, sərmayə cəlbinə yol açacaq. Həmçinin ticarət və xidmət sektorlarında canlanma yaranacaq ki, bu da, son nəticədə, rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalına, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yaxşılaşmasına təsir göstərəcək.
Birgə bəyanatda yer alan müddəaların mühüm cəhətlərindən biri də tərəflər arasında əməkdaşlıq körpüsünün möhkəmlənməsinə, birgə reallaşdırılan nəhəng layihələrin rentabelliyinin artırılmasına xidmət edən hüquqi əsasların, baza prinsiplərinin daha da təkmilləşdirilməsi, bu yöndə yeni hədəflərə doğru perspektivlər açmasıdır. Sənəddə Çin birgə şəkildə təhlükəsiz, sabit, birbaşa və Çin-Avropa-Çin trans-Xəzər ekspress-marşrutları yaradaraq gömrük rəsmiləşdirilməsinin rahatlığı səviyyəsinin və yük daşımalarının səmərəliliyinin ardıcıl şəkildə artırılması məqsədilə Azərbaycan və marşrut boyunca yerləşən digər ölkələrlə əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu qeyd etdi. Eyni zamanda tərəflər Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün Azərbaycanın “İpək Yolunun dirçəldilməsi” dövlət inkişaf strategiyası və 2030-cu ilə qədər olan sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası ilə uyğunlaşdırılmasını möhkəmləndirmək barədə razılığa gəldilər. Təqdirəlayiq haldır ki, hazırda nəqliyyat-logistika baxımından Azərbaycan-Çin strateji tərəfdaşlığına mühüm töhfə kimi “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində Orta Dəhliz Mərkəzi Asiya və Azərbaycandan keçməklə çox perspektivli bir layihəyə çevrilməkdədir. Ümumiyyətlə, iki dövlət arasında son 10 ildə iqtisadi sahədə əsas müzakirə mövzusu məhz Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, digər bir adla desək, Orta Dəhliz layihəsidir.
Bu beynəlxalq marşrutun rentabelliyinin artırılması istiqamətində ötən il bir sıra tarixi məqamlarla yadda qalıb, nəqliyyat xətti ilə yükdaşımalarda növbəti nailiyyətlərdən biri kimi mart ayında Sian limanından birinci konteyner blok-qatarı yola salınıb. İlk qatar Bakıyadək məsafəni 11 günə qət edib. Noyabrın 24-də isə Bakı-Sian ilk ixrac blok-qatarı ilə 62 ədəd 40 futluq konteyner həcmində 1664 ton koks yükü multimodal olaraq Qazaxıstan üzərindən Çinin ən böyük quru limanlarından biri olan Siana göndərilib. Bununla da yerli sahibkarlar üçün yüklərini birbaşa Çin bazarına çıxarmaq imkanı yaradılıb. Bu dəhlizə dair genişlənən əməkdaşlıqlar fonunda 2025-ci ildə Çindən Azərbaycan və Avropa istiqamətində göndərilən blok-qatarların sayının 3 dəfədən çox artırılaraq il ərzində 1000-ə çatdırılması planlaşdırılır. Və bütün bu proseslər belə deməyə əsas verir ki, Orta Dəhliz Avropa və Mərkəzi Asiyanı Xəzər dənizi vasitəsilə Çinlə birləşdirən etibarlı və təhlükəsiz marşrutdur, həmçinin yüklərin Çindən Avropaya və əks istiqamətdə çatdırılmasının ən optimal yoludur. Bu yola alternativ yoxdur. Orta Dəhlizin timsalında ötən il Azərbaycan-Çin ticarət tərəfdaşlığı da xeyli gücləndirilib, daşımaların həcmi 2024-cü ildə 378 min ton olub ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 86 faiz çoxdur. Ümumilikdə, ötən il Çindən Azərbaycana ixrac və tranzit rejimində Orta Dəhlizlə 287 marşrut qatarı yola salınıb. Əldə olunan bu nailiyyətlərin fonunda, əminlikə demək olar ki, aprelin 23-də imzalanan birgə bəyanat hər iki ölkənin qarşıya qoyduqları hədəfə çatmalarına güclü impuls verən mühüm hüquqi baza rolunu oynayacaq. Beləliklə bu qlobal layihəyə qoşulan bütün respublikaların iqtisadiyyatları güclənəcək, xalqlararası mədəni əlaqələr dərinləşməklə siyasi dialoqların artmasına təkan verəcək. Təbii ki bütün bu siyasi-iqtisadi proseslər dünya nizamının formalaşmasında, beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsində əsaslı rol oynayacaq.
Azərbaycanla Çin əlaqələrinin möhkəmliyi həm də beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən BMT, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) və digər təsisatlar çərçivəsində özünü ən bariz şəkildə göstərir. Bu xüsusda ikitərəfli əməkdaşlıqların dərinləşdirilməsi və beynəlxalq münasibətlərin formalaşmasına töhfə olaraq çoxtərəfli dialoqun möhkəmləndirilməsi baxımından ŞƏT-in rolu xüsusi vurğu gərəkdirir. 2001-ci ildə 6 ölkə – Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Rusiya, Özbəkistan və Tacikistan tərəfindən Şanxayda təsis olunan təşkilatın əsas məqsədləri üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı etimad və qonşuluq münasibətlərinin gücləndirilməsi, o cümlədən siyasət, ticarət və iqtisadiyyat, elm və texnologiya, mədəniyyət, o cümlədən təhsil, enerji, nəqliyyat, turizm, ətraf mühitin qorunması və digər sahələrdə səmərəli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, regionda sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin əldə edilməsi üçün birgə səylərin göstərilməsi, yeni siyasi və iqtisadi beynəlxalq düzənin yaradılması üçün addımların atılmasından ibarətdir. Azərbaycan hazırda ŞƏT-də dialoq tərəfdaşı statusuna sahibdir. 2016-cı ildə Azərbaycan ilə ŞƏT arasında əməkdaşlıq sahələrini əks etdirən memorandum imzalanıb. Respublikamızın bu beynəlxalq təşkilatla əməkdaşlığı terrorizm, ekstremizm və separatçılıqla mübarizə, regional təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsi kimi müxtəlif sahələri əhatə edir.
Prezident İlham Əliyev hər zaman Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının beynəlxalq rolunun güclənəcəyinə dair yüksək fikirlərlə çıxış edir, Azərbaycan-Çin qarşılıqlı fəaliyyətin respublikamızın ŞƏT çərçivəsində əməkdaşlığının dərinləşməsinə və bu təşkilatın statusunun artmasına səmərəli surətdə kömək edəcəyini vurğulayır. Ötən il iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığn rəsmləşdirilməsinin məhz ŞƏT-in Astana Sammitinə təsadüf etməsini bu baxımdan dövlət başçımızın praqmatik ideya və məharətli diplomatiyasının təntənəsi kimi dəyərləndirmək olar. Aprelin 23-də hərtərəfli strateji tərəfdaşlığa dair imzalanan birgə bəyanatda da Azərbaycanın Çinin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına sədrliyini dəstəklədiyi və Çin tərəfinin ŞƏT-in keyfiyyətcə inkişafı üçün göstərdiyi əməli səylərini yüksək qiymətləndirdiyi vurğulandı. Eyni zamanda respublikamız “ŞƏT-in Dayanıqlı İnkişaf İli” tədbirlərində fəal iştirak etməyə və təşkilatın üzv ölkələri ilə hərtərəfli əməkdaşlığı dərinləşdirməyə hazır olduğunu bildirdi. Çin də, öz növbəsində, Azərbaycanın ŞƏT-də hüquqi statusunun artırılmasını dəstəklədiyini bir daha bəyan etdi. Qarşılıqlı etimadın, dostluğun, faydalı əməkdaşlığın əyani göstəricisi olan bu proseslərin davamı kimi Si Cinpin Prezident İlham Əliyevi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının Çində keçiriləcək Zirvə toplantısına və bu çərçivədə təşkil olunacaq bir sıra təntənəli tədbirlərə dəvət etdi. Dövlət başçımızın səfəri çərçivəsində ölkələrimiz arasında bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq üçün böyük imkanların olduğu bildirildi, Azərbaycanın müvafiq qurumları ilə Çin şirkətləri arasında bu sahədə çoxsaylı sənədlər imzalandı, görüş zamanı praktiki əməkdaşlığın həyata keçirildiyi vurğulandı. “Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasının Naxçıvan şəhəri ilə Çin Xalq Respublikasının Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunun Urumçi şəhəri arasında qardaşlaşmış şəhər münasibətlərinin qurulmasına dair Niyyət Məktubu” imzalandı ki, bu da ölkəmizin qədim şəhərinin tarixi, mədəni inkişafına, turizm potensialının genişlənməsinə imkanlar açacaq. Bu addım “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü ilə çıxış edən Çinlə “İpək Yolunun dirçəldilməsi”ni dövlət inkişaf strategiyası hesab edən Azərbaycanın maraqlarını kəsişdirməklə qədim İpək Yolunun parçası sayılan Naxçıvanın tarixi ənənələrinin bərpasına da xidmət edəcək. Eyni zamanda iki şəhər arasında müxtəlif istiqamətlər üzrə dialoqun, əməkdaşlığın gücləndirilməsinə təkan verməklə muxtar respublikanın blokada vəziyyətindən tam çıxaraq dünyaya inteqrasiyasına geniş imkanlar açacaq.
Ümumilikdə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Çinə növbəti səfəri çərçivəsində keçirilən görüşlər, imzalanan sənədlər iki ölkə arasında tarixi, mədəni bağların möhkəmlənəcəyi, təhsil, innovasiya, humanitar, iqtisadiyyat, ticarət sahələrinə dair əlaqələrin dinamik inkişafını təmin ediləcəyi mesajını verdi. Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında imzalanan Birgə Bəyanatdan yola çıxaraq deyə bilərik ki, Azərbaycan-Çin münasibətləri qlobal miqyasda öz mövqeyini daha da gücləndirəcək, strateji tərəfdaşlıq hərtərəflilik prinsipi əsasında yeni müsbət məzmunla zənginləşəcək.
Nail ƏSGƏROV
