NAXÇIVAN :

26 Aprel 2025, Şənbə

Azyaşlı uşaqlarda rəqəmsal texnolgiyanın təsirləri

...

Son illərdə azyaşlı uşaqların rəqəmsal texnologiyalardan – televizor, telefon, planşet və kompüter kimi cihazlardan istifadəsi olduqca çoxalıb. Rəqəmsallıq uşaqların dünya ilə inteqrasiyasında müsbət xarakterli rol oynasa da, uzunmüddətli istifadənin yaratdığı təhlükələr və mənfi təsirləri barədə ciddi araşdırmalar aparılıb. Araşdırmalara görə, erkən yaşlarda beynin sinir əlaqələrinin formalaşması olduqca sürətlidir. Bu dövrdə uşağın ətraf mühitlə təbii ünsiyyəti, hərəkətliliyi və aktiv öyrənməsi onun beyin inkişafında mühüm rol oynayır. Lakin uzunmüddətli ekran istifadəsi, xüsusilə də passiv ekran vaxtı, yəni televizora baxmaq və ya sosial mediada vaxt keçirmək, uşaqların öyrənmə və diqqət bacarıqlarına mənfi təsir göstərə bilər. Aparılan elmi araşdırmalar göstərir ki, iki yaşdan aşağı uşaqların ekran qarşısında uzun müddət qalması onların dil və ünsiyyət bacarıqlarının zəifləməsinə səbəbiyyət verir. Çünki bu yaşda, əsasən, real ünsiyyət və qarşılıqlı təcrübələr uşağın nitq inkişafında mühüm rol oynayır.

Müasir dövrdə rəqəmsal cihazların sürətli və rəngarəng animasiyalar təqdim etməsi uşaqlarda asılılıq yarada bilir. Uzun müddət ekran qarşısında olan uşaqlarda diqqət əskikliyi və hiperaktivlik sindromu əlamətləri müşahidə olunur. Bu uşaqlar dərs oxumaqda və bir mövzuya diqqət yetirməkdə çətinlik çəkə bilirlər. Ekranlardan yayılan mavi işıq melatonin hormonunun ifrazını azaldaraq uşaqların yuxuya getməsini çətinləşdirir. Xüsusilə yatmazdan əvvəl telefon və planşet istifadəsi yuxu keyfiyyətini aşağı salır, bu da uşağın fiziki və psixoloji sağlamlığına mənfi təsir edir. Mütəxəssislərin tövsiyəsinə görə, azyaşlı uşaqların yatmazdan ən azı bir saat əvvəl ekranlardan uzaq durması vacibdir.

Uşaqların erkən yaşlarında ünsiyyət bacarıqları ailə və ətraf çevrə ilə qarşılıqlı münasibət nəticəsində formalaşır. Lakin ekran qarşısında çox vaxt keçirən uşaqlar sosial bacarıqlarını yetərincə inkişaf etdirə bilmirlər. Mütəxəssislər bildirir ki, sosial media və videooyunlara həddindən artıq aludə olan uşaqlarda aqressiv davranışlar, sosial izolasiya və depressiya əlamətləri müşahidə oluna bilər.

Davamlı ekran istifadəsi inkişaf dövründə olan uşaqlarda göz zəifliyinə gətirib çıxara bilir. Bununla yanaşı, rəqəmsal cihazlardan həddindən artıq istifadə fiziki aktivliyin azalmasına səbəb olur. Uşaqlar açıq havada oyun oynamaq və hərəkət etmək əvəzinə vaxtlarını ekran qarşısında keçirirlər. Bu isə piylənmə, ürək-damar xəstəlikləri və digər sağlamlıq problemlərinin yaranma riskini artırır. Bu problemlərin qarşısını almaq üçün uşaqların ekran qarşısında keçirəcəyi vaxt məhdudlaşdırılmalı və fiziki aktivliyə təşviq olunmalıdırlar.

Mütəxəssislərin tövsiyələrinə əsasən iki yaşdan kiçik uşaqlar üçün ekran vaxtı tövsiyə edilmir, iki-beş yaş arası uşaqlar üçün gündəlik ekran vaxtı bir saatdan çox olmamalıdır. Altı yaşdan yuxarı uşaqlar üçün isə ekran vaxtı gündə maksimum iki saatla məhdudlaşdırılmalıdır. Rəqəmsal texnologiyaların tamamilə qadağan edilməsi əvəzinə uşaqların səmərəli istifadəyə təşviq edilməsi daha məqsədyönlüdür. Bununla yanaşı, uşaqlara müsbət örnək olmaq üçün valideynlərin özləri də aktiv ünsiyyətə üstünlük verməlidirlər. Birlikdə oyun oynamaq, kitab oxumaq və ailəvi söhbətlər aparmaq onların emosional inkişafına müsbət təsir göstərəcəkdir.

Rəqəmsal texnologiyalardan asılılığın qarşısını almaq məqsədilə bu texnologiyalardan balanslı şəkildə istifadənin təşkili valideynlərin üstünə düşür. Valideynlər uşaqların ekran qarşısında keçirdiyi vaxtı nəzarətdə saxlamalı, onların fiziki, psixoloji və sosial inkişafına dəstək verməlidirlər, sağlam texnologiya vərdişləri formalaşdırmaq, uşaqların gələcək inkişafına müsbət təsir edəcək vacib addımlardan biridir.

Cavanşir BAĞIRLI

Nəşr edilib : 27.02.2025 17:57