Dil insanın özünü ifadə etməsinin, mədəniyyətini yaşatmasının və kimliyini müəyyən etməsinin ən əsas vasitəsidir. Hər bir xalqın ana dili onun milli sərvəti və tarixinin, mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Dil, eyni zamanda insanların bir-biri ilə ünsiyyət qurmasında ən təsirli alət olmaqla yanaşı, onların düşüncə tərzini və dünyagörüşünü formalaşdırır. Bu səbəbdən hər bir xalqın ana dilini qorumaq və inkişaf etdirmək vəzifəsi həm fərdi, həm də ictimai məsuliyyət tələb edir. Məhz buna görə Beynəlxalq Ana Dili Günü bütün dünyada dillərin qorunmasını, mədəni müxtəlifliyin təşviqini və dil hüquqlarının müdafiəsini diqqət mərkəzinə gətirir.

Beynəlxalq Ana Dili Günü, əslində, ana dili uğrunda hərəkatın başladığı gündür. Ona görə də onu Ana Dili Hərəkatı Günü adlandırsaq, yanılmarıq. Bu günün qeyd olunmasının əsas məqsədi dilləri qorumaq, yox olmaq təhlükəsi ilə üzləşən dillərə diqqət çəkmək və hər bir xalqın dil hüquqlarını müdafiə etməkdir. Ana dili yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də mədəniyyətin daşıyıcısıdır. Hər bir dil bir xalqın tarixini, ənənələrini və düşüncə sistemini özündə əks etdirir.

XX əsrin sonlarında dünyanın müxtəlif yerlərində ana dillərin unudulması, böyük dillərin kiçik dilləri sıxışdırması və qloballaşmanın təsiri ilə dillərin müxtəlifliyinin azalması təhlükəsi geniş yayılmışdı. Bu şəraitdə ana dilinin qorunması məsələsi qlobal əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. Bu günün təsis olunması yox olmaqda olan dillərə diqqət çəkərək onların bərpasına və yaşadılmasına yardım məqsədi daşıyır.

Ana dili insanın düşüncə və ifadə tərzinin formalaşmasında həlledici rol oynayır. Bir insanın doğma dilində düşünməsi, danışması və özünü ifadə etməsi onun dünyaya baxışını müəyyən edir. Ana dilində danışmaq, o dili yaşatmaq və inkişaf etdirmək yalnız fərdi məsuliyyət deyil, həm də bir xalqın ümumi borcudur.

Ana dilinin qorunması, təkcə dilin yox, eyni zamanda milli kimliyin, mədəniyyətin və ənənələrin qorunması deməkdir. Bu baxımdan hər bir vətəndaşın, valideynin və müəllimin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Uşaqlara doğma dilin öyrədilməsi, onun ədəbi qaydalarının mənimsədilməsi və istifadəsinin təşviqi gələcək nəsillərin milli kimliyini qorumağın ən əsas yollarından biridir.

Ana dilinin əhəmiyyəti təkcə fərdi inkişafla məhdudlaşmır. İctimai səviyyədə, müxtəlif dillərin inkişafı və qorunması, cəmiyyətlər arasında mədəni dialoqun və qarşılıqlı anlaşmanın da əsasını təşkil edir. Dünyada dillərin müxtəlifliyi mədəniyyətlərin zənginliyini artırır və bu zənginlik bəşəriyyətin ümumi irsidir. Beynəlxalq Ana Dili Günü mədəni müxtəlifliyin və dil hüquqlarının müdafiəsini əsas tutaraq dünya xalqlarını birliyə səsləyir. Bu günün qeyd olunması hər bir xalqın öz dilini qoruması ilə yanaşı, digər xalqların dilinə və mədəniyyətinə hörmət göstərməsini də təşviq edir.

Günümüzdə dünyada dillərin bir hissəsi yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. Ana dilinin itməsi ilə yalnız bir ünsiyyət vasitəsi yox, həm də bir mədəniyyətin və tarixə dair biliklərin bir hissəsi itir. Bu səbəbdən Beynəlxalq Ana Dili Günü həm də insanlığın bu irsi qorumaq üçün məsuliyyət daşıdığını xatırladır.

Bu gün həm də dünyadakı çoxdilli cəmiyyətlərdə harmoniya yaratmaq məqsədi daşıyır. Qloballaşma dövründə insanlar müxtəlif dillərlə təmasda olsalar da, öz ana dillərini qoruyub saxlamaq üçün daha çox səy göstərməlidirlər. Çoxdillilik mədəni zənginliyin göstəricisi olduğu qədər ana dilini qorumaq mədəni irsin yaşadılması deməkdir.

Azərbaycan dili milli kimliyimizi qorumağın əsas vasitəsidir. Xalqımızın tarixboyu dilimizi qorumaq uğrunda apardığı mübarizə Azərbaycan dilinin bu günkü yüksək statusuna nail olmasına şərait yaratmışdır. Dünyanın harasında olmasından asılı olmayaraq, bütün dünya azərbaycanlılarının vahid ünsiyyət vasitəsi olan dilimiz tarixin ağır sınaqlarından çıxmış, başı bəlalar çəkmişdir. Lakin buna baxmayaraq, bu dil öz qüdrəti ilə yaşayır, inkişaf edir. Çünki “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu” kimi şah əsərlər, nadir sənət inciləri yaradan ana dilimiz bizim ruhunuza hopmuşdur və heç bir qüvvə onu unutdurmağa, ona yad münasibət aşılamağa qadir deyil. Eyni fikirləri Azərbaycanın Xalq şairi Xəlil Rza Ulutürk ana dilimizə həsr etdiyi “Ana dilim” şeirində qələminin sehrli gücü ilə, obrazlı şəkildə belə deyir: 

Təkcə cümlə deyil, təkcə səs deyil,

Xalqımın gözünün odu-ziyası,

canı, şah damarı, arteriyası,

ən böyük mirası sabahkı nəslə!

Zamandan zamana, əsrdən əsrə

vuruşla yol gələn davalı dilim!

Babək qılıncının davamı dilim!

Zəngin və qədim folklor nümunələrimizi yaradan bu dil dünyaya göz açandan son mənzilədək bizi müşayiət edir, dünya ilə birlikdə dəyişir, inkişaf edir. Bu o dildir ki analarımız bizə beşik başında laylanı məhz bu dildə oxumuşlar. Azərbaycan xalqı əsrlərboyu öz milli-mənəvi dəyəri, toxunulmaz sərvəti olan dilini qoruyaraq gələcək nəsillərə ötürmüşdür.

Dilin qorunmasında dövlətin də üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Ölkəmizdə ana dilinin hüquqi qorunması, dövlət səviyyəsində dil siyasətinin hazırlanması və tətbiqi sahəsində mühüm işlər həyata keçirilir. Bu çərçivədə dilin rəsmi sənədlərdə, təhsildə və ictimai həyatda istifadə edilməsi dövlətimiz tərəfindən təmin olunur. Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı istiqamətində Ümummilli Lider Heydər Əliyevin böyük xidmətləri olmuşdur. O, dilin dövlət dili kimi təsbit edilməsini təmin etmiş, onun tədrisi və istifadəsi üçün geniş imkanlar yaratmışdır. Hazırda Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan dilini dövlət dili olaraq təsbit etmişdir və onun qorunmasını təmin edir. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi qorunması və inkişafında müstəsna xidmətləri olan Ümummilli Lider Heydər Əliyev dil məsələsini həm də Azərbaycançılıq məsələsi hesab edir, dili xalqın milliliyini təsdiq edən ən əsas amil hesab edirdi. Buna görə də Ulu Öndərin dilimizin, sözün əsl mənasında, dövlət dilinə çevrilməsi, diplomatiya aləminə yol açması, dünyanın ən yüksək kürsülərində eşidilməsində müstəsna xidmətlərini qürurla qeyd etmək olar.  Dilimizin ən böyük hamisi Heydər Əliyev deyirdi: “Ana dili hər bir xalqın milli varlığının əsasını təşkil edir. Azərbaycan dili bizim milli sərvətimizdir”. Bu yanaşma Azərbaycan xalqının ana dilini qorumaq və gələcək nəsillərə ötürmək istiqamətindəki fəaliyyətinin təməlini təşkil edir. Ana dilini qorumaq hər bir fərdin, ailənin və cəmiyyətin borcudur. İlk növbədə, valideynlər uşaqlarına ana dilində danışmağı öyrətməli, onlara bu dildə oxumaq və yazmaq vərdişləri aşılamağa çalışmalıdırlar. Ailələrdə ana dilində danışmaq uşaqlara dilin dəyərini hiss etdirir və onu sevdirir.

Günümüzdə bəzi adamlar ana dilindən uzaqlaşaraq başqa dillərə üstünlük verir ki, bu da milli kimliyin zəifləməsinə səbəb olur. Xüsusilə gənc nəsillər arasında ana dilinə marağın azalması, gələcəkdə dilin tamamilə unudulması riskini yaradır. Beynəlxalq Ana Dili Günü bu problemlərə diqqət çəkmək, ana dilinin əhəmiyyətini xatırlatmaq və insanları bu məsələyə daha həssas yanaşmağa təşviq etmək məqsədini daşıyır. Eyni zamanda təhsil sistemində ana dilinə üstünlük verilməsi, onun ədəbiyyat və mədəniyyətlə əlaqələndirilməsi də olduqca əhəmiyyətlidir. Məktəblərdə və universitetlərdə ana dilinin tədrisi yalnız dil biliklərinin ötürülməsi ilə məhdudlaşmamalıdır. Həm də onun mədəniyyətin əsas daşıyıcısı olduğu vurğulanmalıdır.

Bu gün Azərbaycanda ana dilinin qorunması və inkişaf etdirilməsi dövlət səviyyəsində dəstəklənir. Azərbaycan dili təkcə milli sərvət kimi deyil, həm də mədəni irsimizin bir hissəsi kimi xüsusi diqqət mərkəzindədir.

Beynəlxalq Ana Dili Günü dillərin və mədəniyyətlərin qorunması üçün vacib bir xatırlatmadır. Hər bir fərd və cəmiyyət öz ana dilini qoruyub saxlamaqla bəşəriyyətin mədəni irsinin zənginləşdirilməsinə töhfə verə bilər. Ana dilinin inkişafı, onun tədrisi və təbliği yalnız bir xalqın deyil, ümumbəşəri mədəniyyətin inkişafına xidmət edir. Dillər xalqın ruhudur, tarixidir, mədəniyyətidir. Hər bir xalqın dilinə verdiyi dəyər onun özünə, kimliyinə və mədəniyyətinə verdiyi dəyəri əks etdirir. Ana dilimizi qorumaq, onun gələcək nəsillərə əmanət edilməsini təmin etmək bizim həm fərdi, həm də milli borcumuzdur.

Nuray ƏLİYEVA

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı,

filologiya elmləri doktoru