1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri, Sovet Ordusunun 366-cı motoatıcı alayının dəstəyi ilə Azərbaycanın Xocalı şəhərinə hücum edərək dəhşətli qətliam törətdi. Şəhərin dinc əhalisi – qadınlar, uşaqlar, yaşlılar amansızcasına qətlə yetirildi. Rəsmi məlumatlara görə, 613 nəfər öldürüldü, 487 nəfər yaralandı, 1275 nəfər əsir götürüldü, 150 nəfərin taleyi isə hələ də naməlumdur. Bu soyqırımı zamanı qətlə yetirilənlər arasında 106 qadın, 63 uşaq və 70 yaşlı insan var idi. Hücuma məruz qalan insanlar ağır işgəncələrə məruz qaldılar, diri-diri yandırıldılar, başlarının dərisi soyuldu, gözləri çıxarıldı. Qar örtüklü meşələrə qaçaraq canını qurtarmağa çalışanlar donaraq həyatını itirdilər. Xocalı təkcə əhalisinin qətlə yetirilməsi ilə deyil, həm də vəhşiliyin miqyasına görə XX əsrin ən dəhşətli soyqırımlarından biri kimi tarixə düşdü.

Xocalı Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində mühüm strateji mövqeyə malik idi. Şəhər təkcə coğrafi baxımdan deyil, həm də Xankəndidə yerləşən erməni qüvvələrinin tam nəzarəti üçün maneə hesab olunurdu. Bundan əlavə, Xocalıda Qarabağın yeganə hava limanı yerləşirdi. Şəhərin işğalı ilə Ermənistan qüvvələri bu hava limanına tam nəzarət edərək bölgədəki mövqelərini daha da gücləndirdilər.

Xocalı soyqırımı ilə bağlı Azərbaycan uzun illər beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini cəlb etməyə çalışıb. Ermənistan tərəfi bu faciənin miqyasını ört-basdır etməyə və beynəlxalq aləmdə soyqırımının tanınmasının qarşısını almağa çalışıb. Lakin bir çox ölkə bu qətliamı qınayıb və bəzi dövlətlər rəsmi olaraq Xocalı hadisələrini soyqırımı kimi tanıyıblar.

Hazırda Pakistan, Sudan, Meksika, Kolumbiya, Peru, Honduras, Çexiya, İordaniya və digər dövlətlərin parlamentləri Xocalı soyqırımını rəsmən tanıyıb və pisləyib. Eyni zamanda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı da Xocalını faciəsini soyqırımı kimi tanıyaraq beynəlxalq ictimaiyyəti bu cinayətə biganə qalmamağa çağırıb.

Azərbaycan Respublikası Xocalı soyqırımının dünya miqyasında tanıdılması və ədalətin bərpa edilməsi istiqamətində ardıcıl və ciddi tədbirlər həyata keçirir. Bu məqsədlə ölkə rəhbərliyi və vətəndaş cəmiyyəti beynəlxalq arenada Xocalı soyqırımının tanıdılması üçün böyük səy göstərir.

2008-ci ildən etibarən Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Xocalıya ədalət!” kampaniyası başladılıb. Bu kampaniya çərçivəsində dünyanın müxtəlif ölkələrində tədbirlər keçirilir, Xocalı faciəsi haqqında həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün informasiya materialları yayımlanır.

2024-cü ilin fevral ayında Prezident İlham Əliyev Xocalı şəhərində Xocalı Soyqırımı Memorial Kompleksinin təməlini qoymuşdur. Bu mərasim Xocalı faciəsinin yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün dünya üçün bir xatirə və dərs olduğunu vurğulayan mühüm bir addımdır. Bu kompleksin inşası, Xocalı soyqırımının dünya ictimaiyyətinə daha geniş şəkildə tanıdılması və bu faciənin yaddaşının əbədi olaraq qorunması məqsədini güdür. Kompleksin inşası həm də Azərbaycan xalqının ədalət axtarışının, soyqırımının tanınması uğrunda apardığı mübarizənin davamıdır. Azərbaycanda və xaricdə Xocalı soyqırımının tanınması üçün keçirilən kampaniyalar, informasiya təbliğatları və diplomatik təşəbbüslər bu mübarizənin bir hissəsidir.

Prezident İlham Əliyev təməlqoyma mərasimində çıxış edərək qeyd etdi: “Xocalı soyqırımı, yalnız Azərbaycan xalqına qarşı deyil, bütün insanlığa qarşı törədilmiş ən böyük cinayətlərdən biridir. Bu gün biz burada, Xocalı soyqırımının dəhşətlərini unutmamaq, gələcək nəsillərə bu faciəni unutdurmamaq üçün toplanmışıq. Xocalı heç vaxt unudulmayacaq!”

Xocalı soyqırımı Azərbaycan xalqının yaddaşına əbədi həkk olunmuş bir faciədir. Bu hadisə təkcə azərbaycanlılara qarşı deyil, bütün insanlığa qarşı törədilmiş bir cinayətdir. Azərbaycan dövlətinin apardığı siyasət və beynəlxalq səviyyədə atdığı addımlar nəticəsində Xocalı soyqırımı getdikcə daha çox tanınır. Ədalətin bərqərar olması və bu cür faciələrin bir daha təkrarlanmaması üçün beynəlxalq ictimaiyyət bu vəhşiliyi törədənləri layiqli cəzaya məhkum etməlidir.

2023-cü ildə keçirilən antiterror əməliyyatları nəticəsində Azərbaycan Respublikasının tam nəzarətinə keçən Xocalı rayonu, tarixin ən ağrılı səhifələrindən birini arxada qoyaraq yeni bir dövrə qədəm qoydu. Xocalının azad edilməsi Azərbaycan üçün yalnız ərazi bütövlüyünün bərpası deyil, həm də, əsl mənada, milli qürur və həmrəyliyin təzahürüdür. Dövlət tərəfindən həyata keçirilən “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə infrastrukturun yenidən qurulması, şəhər və kəndlərin bərpası istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılıb. Bu proqram, Xocalıya və digər işğaldan azad edilmiş ərazilərə qaçqın və məcburi köçkünlərin qayıtmasını, öz torpaqlarında sülh və əmin-amanlıq içində yaşamasını təmin etmək məqsədini güdür.

Xocalının işğaldan azad olunmasından sonra məcburi köçkünlükdən əziyyət çəkən minlərlə insan öz yurdlarına qayıdaraq yeni həyat qurmağa başlayıb. Bu əhali yalnız evlərinə, kəndlərinə qayıtmayıb, həm də köhnə dövrün ağrılı xatirələrini geridə qoyaraq gələcəyə ümidlə baxmağa başlayıb. Təhsil, səhiyyə, sosial və iqtisadi sahələrdə həyata keçirilən bərpa işləri, Xocalının yenidən canlanmasına və insanların öz torpaqlarında dinc və firavan həyat sürməsinə şərait yaradıb.

Xocalının təkrardan cəmiyyətə qatılması və inkişafı ilə bağlı ən simvolik hadisələrdən biri də Xocalı rayonunun Ballıca kəndində doğulan ilk körpədir. Məmmədovlar ailəsinin ilk övladı olan oğlan uşağı yalnız bu kəndin deyil, bütün Azərbaycanın inkişafı, tərəqqisi üçün yeni ümidlərin doğulmasını, bütün Xocalının, ümumilikdə, Azərbaycanın yeni həyatına, gələcəyə doğru atdığı ilk addımları simvollaşdırır. Gələcəkdə bu körpə kimi digər uşaq və gənclər müasir, inkişaf etmiş və xoşbəxt bir Xocalıda yaşayacaqlar.

Sevil HACIYEVA

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı