Müasir  dövrdə texnologiya və süni intellektin sürətli inkişafı əmək bazarında əsaslı dəyişikliklərlə nəticələnməkdədir. Belə ki, avtomatlaşdırma, robotlaşma və rəqəmsal transformasiya ilə yanaşı, istehlakçı vərdişlərinin də  dəyişməsi bir çox ənənəvi peşələrin tədricən tənəzzülünə gətirib çıxarıb. İnsan əməyinin texnologiya ilə əvəzlənməsi prosesi uzun illərdir ki, texnologiyanın inkişafı ilə kombinasiyalı şəkildə davam edir. Məhz bu inkişafın təsiri nəticəsində tənəzzülə uğrayan peşələrin  əvəzində yeni, daha müasir və texnologiyaya əsaslanan peşələr meydana çıxmaqdadır. İnsanların müasir texnologiyaya adaptasiyası və əmək bazarında baş verən dəyişikliklər artıq peşə seçiminə yeni yanaşmalar tələb edir.

Qeyd olunduğu kimi, əmək bazarında baş verən dəyişikliklər bir çox peşə sahəsinə öz təsirini göstərir ki, buna misal olaraq bank əməliyyatlarının rəqəmsallaşması nəticəsində ənənəvi bank əməkdaşlarına olan tələbatın azalmasını göstərmək olar. Məhz bu səbəbdən mobil bankçılıq, onlayn ödəniş sistemləri və bankomatlar banklarda bu sahələr üzrə çalışan işçilərin sayının azalmasına təsirini göstərir. Bununla yanaşı, elektron poçt ünvanları və sosial media platformaları sayəsində artıq insanlar məktublara ehtiyac duymurlar. Bunun nəticəsində isə poçtalyon xidməti, demək olar ki, artıq tarixə qovuşub. Bu inkişaf tendensiyası ilə əlaqədar olaraq bir çox şirkətlərin satış və müştəri xidmətləri sahəsindəki operatorlara olan tələbat azalıb. Çünki artıq onların gördükləri işi süni intellektli cavablandırma sistemləri həyata keçirə bilir. Kənd təsərrüfatı sahəsində insan əməyinin texnologiya ilə əvəzlənməsi uzun illər bundan əvvəl başlayıb və günümüzdə gedərək daha intensiv hal almaqdadır. Ölkəmizdə o qədər geniş yayılmasa da, digər dövlətlərdə aqrotexnologiya, demək olar ki, insan əməyini minimuma endirib. Gələcəyi risk altında olan digər bir peşə isə sürücülükdür. Bəzi xarici ölkələrdə artıq sürücüsüz taksilər fəaliyyət göstərir və bu proses geniş  miqyas alaraq ənənəvi sürücülük peşəsinin azalmasına səbəb ola bilər.

Sadalanan bu peşələr tənəzzülə uğrayan peşələrdən, sadəcə, bir qismidir, bunlarla yanaşı, istər təsərrüfatda,  istərsə də istehsalatın bir çox sahələrində insan əməyi artıq robot texnologiyaları ilə əvəzlənib. Bütün bu dəyişikliklərə baxmayaraq, texnologiyanın inkişafı yeni və perspektivli peşələrin yaranmasına da şərait yaradır. Buna misal olaraq süni intellekt və data analitikası mütəxəssisləri gələcəyin ən vacib peşələri arasında yer alır. Məlumatların təhlili və AI əsaslı sistemlərin inkişaf etdirilməsi müasir bizneslər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Texnoloji inkişafın nəticəsində kibertəhlükəsizlik mütəxəssisləri də getdikcə daha çox tələb olunan peşələrdən birinə çevrilir. Rəqəmsallaşma artdıqca kiberhücumların sayı da artır və bu sahədə ixtisaslaşmış mütəxəssislərə böyük ehtiyac yaranır. Eyni zamanda robot texnikası və avtomatlaşdırma mühəndisləri də gələcəyin peşələri sırasına daxildir. İstehsalatda və xidmət sektorunda robotlardan istifadə genişləndiyi üçün bu sahədə çalışan mütəxəssislər yüksək maaşlı və stabil iş imkanlarına malik olacaqlar.

Ənənəvi marketinq üsulları yerini onlayn platformalara verdiyinə görə şirkətlər rəqəmsal marketinq strategiyalarını inkişaf etdirmək üçün bu sahədə də təcrübəli mütəxəssislərə ehtiyac duyulur. Qlobal istiləşmə və ekoloji problemlər alternativ enerji mənbələrinə olan tələbatı artırdığından Günəş, külək və digər ekoloji təmiz enerji mənbələri üzrə mütəxəssislər mühüm rol oynayacaqlar. Bu səbəbdən alternativ enerji mühəndislərinə də gələcəkdə böyük tələbat duyulacaq. Bundan əlavə, virtual reallıq və artırılmış reallıq texnologiyaları oyun sənayesindən təhsilə, səhiyyədən turizmə qədər müxtəlif sahələrdə tətbiq edilir. Təbii ki, bu texnologiyalar inkişaf etdikcə həmin sahələrdə çalışan mütəxəssislərə olan tələbat da artır.

Əmək bazarında baş verən belə dəyişikliklər onu göstərir ki, ənənəvi peşələrdən bəziləri tədricən yox olsa da, əvəzində yeni və daha innovativ peşələr yaranır. Və gələcək üçün perspektiv təşkil edən bu sahələrin ali səviyyədə tədrisi mühüm bir məsələdir. Elə məhz buna görə də, Naxçıvan Dövlət Universitetində 2025-2026-cı tədris illəri üçün nəzərdə tutulan bakalavr səviyyəsi üzrə 7 yeni ixtisas təsnifata əlavə olunub. Texnologiya və süni intellektin inkişaf tendensiyasına uyğun olaraq data analitikası, qida texnologiyaları, kənd təsərrüfatı texnologiyaları, proqram təminatı mühəndisliyi kimi ixtisasların tədrisi nəzərdə tutulub. Atılan bu addım  gələcəkdə həmin sahələr üzrə ixtisaslaşmış kadrların yetişdirilməsi məqsədi daşıyır.

Bütün bunlar isə belə qənaət yaradır ki, gələcəyin peşələrinə yiyələnmək üçün insanlar daim yeniliklərə açıq olmalı və bilik əldə etməli, texnologiyaya uyğunlaşmalı və innovativ bacarıqlarını inkişaf etdirməlidirlər. Bu, günün tələbidir.

Cavanşir BAĞIRLI