“Yurdumuzun başına çox bəlalar gəldi. Bu meydanda çox igidlərimiz qırıldı. Amma tamam qırılıb qurtarmadıq. Hələ varıq, olacağıq, qalacağıq, artacağıq.Torpağın yurd, Vətən olması üçün iki şərt lazımdır. Biri odur ki, torpağı gərək əkib-becərəsən. İkincisi odur ki, gərək onu yağılardan qoruyasan. Torpağı əkib-becərməsən, qorumağa dəyməz. Onu qorumasan, əkib-becərməyə dəyməz”, – dedi dədəmiz Qorqud.

Bu gün çərşənbələrdən sonuncusu Torpaq çərşənbəsidir. Fəsillər içərisində ən sərt fəsil sayılan qışı xalq təqvimlərə bölərək bayram əhvalında keçirir. İlk Çillə mərasimini qeyd etməklə Böyük çilləni qarşılayır, daha sonra Xıdır Nəbi mərasimi ilə Kiçik çilləyə meydan oxuyurlar. Beləcə Kiçik çillə şələ-şüləsini götürüb gedər-getməz Boz ayı 4 çərşənbəyə bölən xalq şövqlə baharı qarşılamağa hazırlaşır. Əzəl çərşənbə Su çərşənbəsidir ki, insanlar səhər tezdən bulaq başına gedir, axar suyun üzərindən atlanaraq ilin bütün ağırlıqlarını arxada qoyduqlarına inanırlar. Evdə su ilə təmizlik işləri aparılır, həyətə, ağacların dibinə səpir, bərəkət gətirəcəyinə inanırlar. Beləcə buzlar əriməyə başlar, od çərşənbəsi ilə torpaq isinər, yel çərşənbəsi ilə axar sular çağlayar, coşar, ağaclar tumurcuq bağlayar, insanları da hərəkətə gətirər. Baharın yaxınlaşdığını xəbər verən Novruzgülü torpaqdan baş qaldırıb insanları sevindirər.

Yel çərşənbəsi ilə bağlı xalq arasında bir çox maraqlı inanclar və adətlər var. İnanırlar ki, əgər isti yel əsərsə, bu, yazın tez gələcəyinə, soyuq yel əsərsə, havaların bir müddət də sərt keçəcəyinə işarətdir. İnsanlar açıq havaya çıxaraq öz arzularını küləyə pıçıldayır, onun bu istəkləri uzaqlara aparıb Tanrıya çatdıracağına inanırlar.

Və nəhayət vədə yetişər Torpaq çərçənbəsinə. Oğuz yurdunun zəhmətkeş insanları torpağa tapınar, əkər, becərər. Bu vaxtlar yolboyu sahələrdə canlanma müşahidə olunar. Traktorların səsi yolda şütüyən maşınların səsinə qarışar. Torpağa tər tökən insanlar bu fəsli həm də yağı adlandırar. 

Üçü bizə yağıdı,

Üçü cənnət bağıdı,

Üçü yığıb gətirir,

Üçü vurub dağıdır.

Axı zəhmət dolu aydır, insan əziyyət çəkməlidir ki, sonra cənnət bağının bəhrəsini dada bilə. Torpaq beləcə canlanar, özü də susayıb Bahara sanki. Payızlıq taxıl ətrafı bir anda yaşıla boyayar, ilk badam, ərik ağacları çiçəkləyər. Torpaq cücərdikcə insanın arzuları da cücərər ruh halı da yenilənər, paklanar, xoş arzular, xoş diləklərlə köklənər. Odur ki, təbiətin canlanmasını səbirsizliklə gözləyən insan sonuncu çərşənbəni–Torpaq çərşənbəsini xüsusi təmtəraqla qeyd edər. Qadınlar obaşdan oyanar, təndirlər qalanar, yanaqları qızaran kökələrin iyisi aləmi bürüyər. Rombşəkilli paxlavalar düzülər sinilərə, şəkərbura, şorqoğal da ayrı bir aləm. Yumurtalar boyanar allı-güllü. Əvvəldən cücərdilən səmənilərin belinə qırmızı lent bağlayıb süfrədə yuxarı başa keçirərlər.Süfrələrin şahı aş süzülər, cürbəcür yeməklər hazırlanar. Qızlar bəzənib-düzənər, təzə paltarlarını geyinib qulaq falına hazır olarlar. Şəhriyar nə gözəl təsvir etmiş:

Bayram idi gecə quşu oxurdu,

Adaxlı qız bəy corabın toxurdu,

Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu,

Ay nə gözəl qaydadı şal sallamaq,

Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.

Bəli, həmin gün xonçalar bəzənər, təzə gəlinlərə, nişanlı qızlara pay aparılar. Qapılara torba atılar, nəğmələr oxunar, bayram payı istəyər uşaqlar. Torbalar çərəz, şirnilərlə dolar, uşaqların şən gülüşləri baharın ilıq nəfəsinə qarışıb ərşə bülənd olar. Evlərdə xoş sözlər danışılar ki, qulaq falına gələn də kor-peşman qayıtmasın.

İnanclara inanaq, ya..?

Gözümü açandan bu bayramı belə təmtəraqlı qarşıladığımızın şahidi olmuşam. Hər bayram bir az daha böyümüşük. Valideynlərimizdən sonra biz yaşatmışıq ki, bizdən sonra da övladlarımız yaşatsın. Adət-ənənə itməsin. Bir də müşahidə etdiyim bir məqam olub. Qulaq falı, üzük falı, su və tonqal üzərindən atlanma, edilən dualar və s. kimi inancların əsassız olduğunu deyənlər var. Əvvəla, inanc xalqın təfəkküründən süzülüb gələn dəyərlərdir. Xalq təqvimi özü də bu inanc sistemindən doğub və nə qədər dərin məzmuna malik olduğunun şahidi olmuşuq. Bir sözün mahiyyətində dəyər varsa, deməli, o insan oğlu üçün xoş niyyətlidir. Məsələn, od üzərindən atlanıb “ağırlığım, yorğunluğum tökülsün bu odun üstünə”, – deyib dərdi-bəlamızın gedəcəyinə qəlbən inanmaq, həm də özünü buna psixoloji inandırmaqdır. İnam isə öz üzərimizdə qələbənin yarısıdır. Qohum-əqrəba arasındakı inciklik bu ayda aradan götürülər. İnam var ki, bu çərşənbə bütün ailə üzvləri bir ocaq başında toplanmalıdır, əks halda yeddi il ayrı düşər. Qulaq falına çıxanlar üçün evdə xoş sözlər danışılar. Üzük falı ilə qızlar sevinər, uşaqlar yumurta döyüşdürməklə öz kiçik “qələbələrini” qeyd edərlər və sair və ilaxır. Bir sözlə, bu bayramın özü ilə bərabər yaşatdığı inanclar insanları xoş əhvala, xeyirxahlığa, humanizmə, böyüklərə hörmət, kiçiklərə sayğıya, əliaçıqlığa sövq edər. İndi siz deyin-inanmaqda və icra etməkdə nə qəbahət var?!

İnanclar sistemi zəngindir və biz bunlardan, sadəcə, bir neçəsini sadaladıq.

Arzulardan alovlanan bayram tonqalı

Və illərdir, hər bayramda ürəyimizdə bir dilək tutduq: Qarabağımıza azadlıq dilədik. Artıq 5-ci ildir, Qarabağda bayram tonqalı alovlanır. Və bu tonqalı Müzəffər Sərkərdə, Prezident cənab İlham Əliyev 2021-ci ildə Cıdır düzündə, 2022-ci ildə Suqovuşanda, 2023-cü ildə Talışda, 2024-cü ildə Xankəndidə, bu il isə Ağdərənin Həsənriz kəndində alovlandırdı. İndi biz Torpaq çərşənbəsini bütöv Azərbaycanda qeyd edə bilirik. Arzularımız bahar çiçəkləri kimi açdı, indi həmin torpaqlarda bahar çiçəkləri açır. Bahar öz ilıq nəfəsi ilə torpaqlara sığal çəkir, yurdlarına dönən insanlar torpağa can verir, əkib-becərirlər.

İşimiz avand, torpağımız bərəkətli olsun. Çağlayıb axan sularımız qurumasın. Qanadlarımız qırılmasın. Uca dağın ocaqları həmişə yanar dursun.

Ruhiyyə RƏSULOVA