Azərbaycan zəngin enerji resursları və strateji coğrafi mövqeyi ilə beynəlxalq enerji bazarında özünəməxsus yer tutur. Xüsusilə neft və qaz sektoru ölkənin iqtisadi inkişafında əsas rol oynayan təməl sütundur. Bu sektor uzun illərdir ki,  regionun iqtisadi inkişafına və qlobal enerji bazarına da öz təsirini göstərir.

Neft hasilatına XIX əsrin ortalarından başlanılsa da, ölkənin enerji resurslarının tam potensialı XX əsrin sonlarında daha geniş miqyasda üzə çıxmışdır. Ölkəmiz həm də  dünya neft sənayesinin ilk mərkəzlərindən biri olmuşdur. Neftçıxarmanın dünya miqyasında tüğyan etdiyi dövrdə Nobel qardaşları və Rotşild ailəsi kimi məşhur investorlar Bakı neft sənayesinə böyük investisiyalar yatırmışdır. Sovet dövründə də Azərbaycan SSRİ-nin enerji tələbatını qarşılamaqda mühüm rol oynamışdır. Müstəqillik əldə olunduqdan sonra isə ölkə öz enerji siyasətini formalaşdırmağa başlamış və beynəlxalq bazarlara açılmışdır. Xüsusilə beynəlxalq şirkətlərlə bağlanan strateji müqavilələr ölkənin enerji sektorunu gücləndirərək, onu dünya bazarında əsas oyunçulardan birinə çevirmişdir. 1994-cü ildə imzalanan “Əsrin müqaviləsi” enerji sektoru üçün tamamilə yeni bir mərhələnin başlanğıcı olmuşdur. Bu müqavilə ölkənin Xəzər dənizində yerləşən “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” (AÇG) neft yataqlarının işlənməsi üçün dünyanın aparıcı enerji şirkətləri ilə əməkdaşlığını təmin edirdi. Ulu Öndər Heydər Əliyev bu müqavilənin əhəmiyyətini belə qiymətləndirirdi: “Biz bu müqaviləni imzalamaqla xarici ölkələrdən Azərbaycana investisiya qoyulması üçün böyük yol açırıq, digər sahələrdə çalışan şirkətlərin də Azərbaycanda fəaliyyət göstərməsi üçün zəmin yaradırıq, müstəqil Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatında və ictimai-siyasi həyatında hökm sürən sabitliyi dünyaya bir daha nümayiş etdiririk. Müqavilənin imzalanması Azərbaycan Respublikasının həyatında, iqtisadiyyatında və xüsusən neft sənayesində yeni bir mərhələ açır”. Bu strateji razılaşma nəticəsində ölkəyə milyardlarla dollar sərmayə yatırıldı, müasir texnologiyalar tətbiq olundu və yeni infrastruktur formalaşdı. Bununla da Azərbaycan neft hasilatını artıraraq, regionda enerji ixracatçısı kimi güclü mövqeyə sahib oldu.

Ölkənin enerji siyasətində qaz sektorunun inkişafı da mühüm yer tutur. Xüsusilə, “Şahdəniz” qaz yatağı bu sahədə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanı beynəlxalq qaz bazarında əsas tədarükçülərdən birinə çevirən başlıca amil məhz bu yataqdır. “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən TANAP (Trans-Anadolu) və TAP (Trans-Adriatik) kəmərləri Azərbaycanın qazını Avropaya çatdırmaq üçün fundamental əhəmiyyət daşıyır. Bu boru kəmərləri vasitəsilə ölkə Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayaraq Rusiyadan qaz asılılığını azaltmağa öz töhfəsini verir. Atılan ciddi addımların və yeridilən uğurlu siyasətin nəticəsidir ki, ölkəmiz Avropa İttifaqı tərəfindən PanAvropa təchizatçısı kimi qiymətləndirilmişdir. Prezident cənab İlham Əliyev bu sahədəki uğurları belə səciyyələndirir: “Bu gün enerji və nəqliyyat xəritələrinə baxsanız, o cümlədən boru kəmərlərinə nəzər salsanız, görəcəksiniz ki, burada Azərbaycanın izi var. Biz bir sıra layihələrin təşəbbüskarı olmuşuq və tərəfdaşlarımızla birlikdə onları uğurla həyata keçirmişik. Bununla da təkcə bizim bölgənin deyil, daha geniş regionun enerji təhlükəsizliyini təmin etmişik”. 2024-cü ilin neft və qaz hasilatının statistik göstəriciləri bu fikri daha da qüvvətləndirir.

Qeyd edək ki, ötən ilin yekun göstəricilərinə əsasən ölkəmizdə 29,1 milyon ton neft hasilatı olub. Həmin neftin 24,4 milyon tonu ixrac edilib. İl ərzində ölkəmizdə emal olunan neftin miqdarı 5,8 milyon tona çatdırılıb. Bununla yanaşı respublikada 50,3 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. Müvafiq dövrdə xaricə qaz satışı 25,2 milyard kubmetrdir. İxrac olunan qazın 12,9 milyard kubmetri Avropaya, 9,9 milyard kubmetri Türkiyəyə, 2,4 milyard kubmetrdən çoxu Gürcüstana satılıb. TANAP layihəsi çərçivəsində ötən il ərzində Türkiyəyə  5,6 milyard kubmetr qaz nəql edilib.

Beynəlxalq enerji şirkətləri ilə bağlanan müqavilələr yalnız iqtisadi  deyil, həm də siyasi və diplomatik əlaqələr baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu müqavilələr sayəsində Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə daha geniş nüfuz qazanıb. Digər tərəfdən, neft və qaz gəlirləri ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilmiş, infrastrukturun modernləşdirilməsi, qeyri-neft sektorunun stimullaşdırılması və xarici investisiyaların cəlb edilməsi üçün istifadə olunmuşdur.

Azərbaycanın enerji siyasətində ekoloji məsələlər də diqqət mərkəzində saxlanılır. Xəzər dənizində aparılan qazma və hasilat işlərində müasir ekoloji standartlara riayət olunur, ətraf mühitin qorunması istiqamətində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edilir. Bundan əlavə, alternativ enerji mənbələrinin inkişafı üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirilir ki, bu da uzunmüddətli perspektivdə ölkənin enerji sektorunda diversifikasiyanı təmin edə bilər. Təasdüfi deyil ki, ötən il ölkəmizdə “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilmişdir. Ekoloji dayanıqlılıq, bərpa olunan enerjiyə keçidin təşviqi, iqlim dəyişiklikliyi ilə mübarizə və ətraf mühitin qorunması bu addımın atılmasının başlıca səbəbləridir. COP29 iqlim dəyişikliyi konfransının paytaxt Bakıda keçirilməsi özünəməxsus əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycanın neft və qaz sənayesi gələcəkdə də strateji əhəmiyyətini qoruyacaq. Mövcud müqavilələr və yeni layihələr ölkənin enerji bazarında dayanıqlığını və beynəlxalq tərəfdaşlar üçün cəlbediciliyini artırmağa davam edəcəkdir. Bununla yanaşı, qlobal enerji bazarında baş verən dəyişikliklərə uyğun olaraq yeni texnologiyaların tətbiqi, bərpa olunan enerji sektoruna investisiyaların artırılması və enerji resurslarının daha səmərəli idarə olunması əsas prioritetlərdən biri olacaqdır.

Beynəlxalq əməkdaşlıq və investisiya imkanları Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafında mühüm rol oynamağa davam edəcək. Xüsusilə enerji səmərəliliyi və bərpa olunan mənbələrə yönəlmiş layihələr, ölkənin uzunmüddətli enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı olacaqdır. Nəticə etibarilə, Azərbaycanın enerji sektoru, beynəlxalq şirkətlərin maraqları və strateji layihələrlə zəngin bir sahədir. Bu sektorun inkişafı Azərbaycanın iqtisadi və siyasi mövqeyini gücləndirərək, regionda enerji təhlükəsizliyinə əhəmiyyətli töhfələr verəcəkdir. Azərbaycanın enerji potensialını tam şəkildə reallaşdırması, həm ölkə daxilində, həm də qlobal miqyasda əhəmiyyətli nəticələr doğuracaqdır.

Cavanşir BAĞIRLI