NAXÇIVAN :

24 Yanvar 2025, Cümə

Alternativ tarix: “Ya belə olsaydı?”

...

Tarix hər zaman gerçək hadisələr üzərində qurulur və bizə keçmiş vaxtlardan hekayələr danışır. Ancaq tarix, eyni zamanda insan düşüncəsini zorlayan sonsuzluq dünyasına açılan bir pəncərədir. Əgər müəyyən hadisələr başqa cür baş versəydi? Əgər fərqli qərarlar qəbul edilsəydi və ya təsadüflər fərqli şəkildə baş versəydi? Alternativ tarix bu suallara cavab axtarmaq üçün yaradıcı bir sahədir. İndi gəlin, bəzi kiritik tarixi hadisələrə başqa cür yanaşaq.

Amerikanın kəşfi olmasaydı

1492-ci ildə Xristofor Kolumbun Atlantik okeanını keçərək böyük və uzun səfərlə Amerikaya çatması tariximizdə böyük bir dönüş nöqtəsi oldu. Təbii ki, Amerika hələ də kəşf olunmasaydı dünya tamam başqa cür olardı. Amma təsəvvür edin ki, Kolumb heç vaxt səfərə çıxmır və ya səyahətində uğursuz olur. Belə bir düşüncədə:

Amerika qitəsi daha uzun müddət kəşf edilməmiş qalardı və yerli xalqlar; Asteklər, İnklər və Mayalar öz müstəqil mədəniyyətlərini daha da inkişaf etdirərdi.

Belə halda Avropanın iqtisadi inkişafı yavaşlayar və dünya güc mərkəzi Asiyada qalmağa davam edərdi. Bəlkə də, ən böyük ticarət yolu hələ də Azərbaycan ərazisindən keçərdi.

Bu halda dünya indiki kimi qərb meyilli yox, şərq meyilli olardı. Mədəniyyətlər daha uzun müddət izolyasiyada qalar, qlobal ticarət və əlaqələr isə fərqli istiqamətlərdə inkişaf edərdi.

Osmanlı imperiyası yaranmasaydı

Əgər Osmanlı imperiyası yaranmasaydı, dünya tarixi çox fərqli bir inkişaf yolu keçə bilərdi. Anadolu və Balkanlarda kiçik dövlətlərin və bəyliklərin təsiri daha uzun müddət davam edə bilərdi. İslam dünyası bir çox sahədə, xüsusilə mədəniyyət və ticarətdə, Osmanlının yaratdığı şəraitlərdən məhrum olardı. Avropa və Yaxın Şərq arasında bir balans qurulmadığı üçün Avropa ölkələri Şərqə daha erkən nüfuz edə bilərdi. Konstantinopol (indiki İstanbul) bir Bizans mərkəzi olaraq qalardı. Şərqi Avropa fərqli bir mədəniyyət mərkəzi ola bilərdi. Osmanlının olmadığı dünyada İslam və Qərb mədəniyyətləri arasında əlaqələr daha zəif və daha münaqişli şəkildə inkişaf edə bilərdi.

İkinci Dünya müharibəsini Almaniya qazansaydı

1945-ci ildə müttəfiqlər faşizm üzərində qələbə çaldı, amma fərz edək ki, Almaniya müharibəni qazansaydı:

Avropa faşist rejimlər altında birləşər, demokratiya və insan haqları anlayışları tarixə qarışardı. Ümumi tədqiqatlar, tibbi təcrübələr və texnologiya faşist ideologiyasının çərçivəsində inkişaf edərdi.

ABŞ və digər ölkələr faşizmə qarşı müqavimət göstərmək üçün daha uzun müddət mübarizə aparmalı olardı.

Bu alternativdə bəşəriyyət daha qaranlıq bir gələcək yaşayardı. Elm və texnologiya inkişaf etsə də, azadlıq və fərdi hüquqlar kimi dəyərlər yox olardı.

Elektrik kəşf olunmasaydı

Elektrik olmadan müasir dünyanı təsəvvür etmək çətindir. Tesla, Edison və digərlərinin kəşfləri bizi  yeni dövrə apardı. Amma təsəvvür edək ki, bu kəşflər heç vaxt baş verməyib:

İnsanlıq buxar enerjisinə və mexaniki texnologiyalara daha çox bağlı qalardı.

İnternet, kompüterlər və texnologiyalar mövcud olmazdı.

Şəhərlər işıqlandırma sahəsində çox geri qalmış bir vəziyyətdə olardı.

Belə bir dünyada texnologiyanın inkişafı gecikər, bəlkə də, həyat tərzimiz təbii resurslara daha çox bağlı olardı. Bu, bəşəriyyəti ekologiyaya daha çox həssas edərdi, lakin həyat keyfiyyəti indiki qədər yüksək olmazdı.

Alternativ tarix keçmişə fərqli düşüncələrlə baxmaq üçün bir fürsətdir. O bizə göstərir ki, həyatımızda və cəmiyyətimizdə hər şey zəncirvari hərəkət edir. Xırda təsadüflər belə tarixin istiqamətini dəyişə bilər. Bəs siz heç düşündünüzmü? Tarixdə bir hadisə fərqli baş versəydi, həyatınız necə dəyişərdi?

Toplayıb-hazırlayan

Araz QULİYEV

Nəşr edilib : 05.12.2024 14:06