Azərbaycan dövlətinin xarici siyasətində Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri ilə əlaqələrin inkişafı prioritet məqsədlərdəndir. Enerji, təhlükəsizlik və regional əməkdaşlıq sahələrində strateji tərəfdaşlığa əsaslanan Azərbaycan-Macarıstan münasibətləri də bu baxımdan təkcə iki respublikanı yaxınlaşdırmır, həm də Avropanın maraqlarına xidmət etməklə qoca qitə miqyasında respublikamızın mövqeyini xeyli gücləndirir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Macarıstanın Baş naziri Viktor Orbanla səmimi dostluq münasibətləri, iki ölkə arasında müntəzəm surətdə həyata keçirilən yüksəksəviyyəli qarşılıqlı səfərlər, dialoqlar əməkdaşlıq üçün yeni perspektivlər açır. Azərbaycan Prezidenti Macarıstanda 2023-cü ilin yanvar ayında rəsmi, avqust ayında işgüzar, Macarıstanın Baş naziri Azərbaycanda 2023-cü ilin noyabr, 2024-cü ilin iyul və noyabr aylarında işgüzar səfərlərdə olublar. Prezident İlham Əliyevin Baş nazir Viktor Orbanın dəvəti ilə mayın 20-də Macarıstana işgüzar səfəri də faydalı əməkdaşlıqlara dair ətraflı müzakirələrin aparılması ilə yadda qaldı.
Azərbaycan-Macarıstan diplomatik əlaqələrinin təməli 1992-ci ildə atılıb və son illərdə BMT, ATƏT, NATO, Aİ, Şərq Tərəfdaşlığı, Vişeqrad Qrupu, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində iki ölkə arasındakı əməkdaşlıq beynəlxalq əhəmiyyətini xeyli artırıb. Ötən il Bakıda keçirilən COP29-da Macarıstanın ölkə prezidenti səviyyəsində deyil, istisna hal kimi Baş nazir səviyyəsində təmsil olunması da sarsılmaz dostluğun, möhkəm əlaqələrin mühüm göstəricisidir. 11 il bundan öncə, daha dəqiq desək, 2014-cü il noyabrın 11-də Budapeşt şəhərində imzalanmış “Azərbaycan Respublikası ilə Macarıstan arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında” Birgə Bəyannamə ilə münasibətlər yüksək mərhələyə daşınıb. Tərəfdaşlıq 2023-cü ilin yanvarında imzalanan Genişləndirilmiş Strateji Tərəfdaşlığa dair Birgə Bəyannamə ilə daha da güclənib. Sənəd iki ölkə arasında təkcə ikitərəfli münasibətlərin deyil, həm də regional və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarının genişləndirilməsini hədəfləyən kompleks fəaliyyət planı yaradıb. Respublikalar arasında Strateji Tərəfdaşlığın gücləndirilməsi baxımından enerji sahəsində əməkdaşlığı xüsusi diqqətə çəkmək olar. Macarıstan Azərbaycanı daim enerji sahəsində etibarlı tərəfdaş kimi görür, xüsusilə Avropa İttifaqının üzvü qismində respublikamızın qoca qitənin enerji təhlükəsizliyinin təminindəki rolunu yüksək qiymətləndirməsi olduqca mühüm amildir. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə reallaşan, XXI əsrin meqa layihəsi sayılan Cənub Qaz Dəhlizi, bu mənada, həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əməkdaşlığa dair mühüm siyasi, iqtisadi əhəmiyyət daşıyır, unikal platforma rolunu oynayır. Macarıstanın CQD-nin genişləndirilməsi və bu təşəbbüsə qoşulmaq niyyəti isə Azərbaycanın Avropanın enerji təminatındakı artan nüfuzunu bir daha təsdiq edir.
Ötən ildən başlayaraq Macarıstan Aİ-yə üzv kimi, Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi vasitəsilə Azərbaycanın təbii qaz alıcısına çevrilən növbəti ölkə olub. Ümumiyyətlə, respublikamız bu gün, ümumilikdə, 12 ölkəyə, o cümlədən də 10 Avropa ölkəsinə mavi yanacaq ixrac edir ki, onlardan 8-i Avropa İttifaqının üzvüdür. 2021-ci ildə Azərbaycan Avropaya 8 milyard kubmetr qaz ixrac etmişdirsə, bu rəqəm 2022-ci ildə 11,4 milyard, 2023-cü ildə, təxminən, 12 milyard, 2024-cü ildə isə 13 milyard kubmetr təşkil edib. Ümumilikdə, 2024-cü ildə ölkəmiz xarici bazarlara 25 milyard kubmetr qaz ötürüb. Prezident İlham Əliyev mayın 20-də Macarıstana səfəri çərçivəsində bu ölkənin Baş naziri ilə məhdud və geniştərkibli görüşlərin ardından mətbuata bəyanatında əlaqələrin strateji cəhətdən möhkəmlənməsində enerji sahəsinin rolunu xüsusi olaraq diqqətə çəkib. Sitat: “Mən bu gün qeyd etdim və Baş nazir burada qeyd etdi ki, biz Macarıstanın tələbatı səviyyəsində qaz təminatı təşkil edə bilərik. Bizim qaz resurs bazamız kifayət qədər genişdir və genişlənir, yeni qaz yataqları istismara veriləcək. Biz bu gün 12 ölkəyə təbii qaz ixrac edirik. Onlardan 10-u Avropa ölkəsidir, 8-i isə Avropa İttifaqı üzvüdür. Avropa Komissiyası Azərbaycanı Pan-Avropa qaz təchizatçısı ölkə və etibarlı tərəfdaş kimi tanıyır. Əgər biz qaz ixracının coğrafiyasına baxsaq, görərik ki, burada nəinki Avropa məkanında, dünya miqyasında boru xətti ilə nəql edilən qazın coğrafi əhatəsinə görə Azərbaycan dünyada qabaqcıl yerlərdədir. Bizim gələcəkdə qaz ehtiyatlarımızın işlənilməsi nəzərdə tutulur”. Macarıstanın Baş naziri də, öz növbəsində, Azərbaycan liderinin ölkəsini təbii qazla təchiz edəcəyi fikrinə əmin olduğunu bildirib, müxtəlif sahələrə dair ikitərəfli əməkdaşlığı yüksək dəyərləndirib, Macarıstanın MVM və digər şirkətlərinin Azərbaycanda neft-qaz yataqlarında, boru kəmərlərində səhmlərini artıra biləcəklərinə dair mühüm mesaj verib.
Azərbaycan-Macarıstan əməkdaşlığında təkcə ənənəvi deyil, bərpa olunan enerjiyə dair də birgə fəaliyyət mühüm perspektivlər vəd edir. Bu xüsusda 2022-ci il dekabrın 17-də Buxarestdə imzalanan “Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında “yaşıl enerji”nin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş” əsas istiqamətləri müəyyənləşdirir. Bu saziş Avropanı “yaşıl enerji” ilə təmin edən əsas kanal kimi Qara dənizin dibi ilə 1100 kilometr uzunluğunda sualtı kabelin çəkilməsini nəzərdə tutur ki, bununla da Azərbaycan Avropaya “yaşıl enerji” körpüsü salmağı hədəfləyib. Sözügedən nəhəng layihə Azərbaycan-Macarıstan əməkdaşlığının gücləndirilməsi baxımından da olduqca önəmlidir və hər iki ölkənin müasir çağırışlara əsaslanan hədəflərinə uyğundur. Prezident İlham Əliyev mətbuata bəyanatı zamanı bir daha Azərbaycanın böyük miqyaslı, “yaşıl enerji” gündəliyi olduğunu vurğuladı, Macarıstanla bu sahədə fəal işi yüksək qiymətləndirdi.
Cənubi Qafqaz lideri Azərbaycanla Avropa İttifaqı və NATO-nun üzvü Macarıstan arasındakı iqtisadi əlaqələr, strateji tərəfdaşlıq, dostluq qarşılıqlı hörmət, yüksək etimad prinsiplərinə əsaslanır, müxtəlif səviyyələrdə baş tutan hər rəsmi, işgüzar görüş bu əlaqələri daha da möhkəmləndirir. Ölkəmizin təşəbbüsü olduğu nəhəng nəqliyyat layihələri tərəflər arasındakı mövcud əməkdaşlığı daha da dərinləşdirir, qarşılıqlı fəaliyyətə dair yeni iqtisadi imkanlar açır. 2024-cü ilin sonuna olan göstəricilərə əsasən ölkələrimiz arasındakı ticarət dövriyyəsində 29 faiz artım müşahidə edilib ki, bu da əlaqələrin dinamik inkişafının əhəmiyyətli göstəricisidir. Ötən il Macarıstandan Azərbaycan iqtisadiyyatına birbaşa xarici investisiyalar 1,018 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Bu, Macarıstanın Azərbaycanın iqtisadiyyatına olan marağını və hər iki ölkənin qarşılıqlı investisiya əlaqələrinin inkişafını göstərir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanla Macarıstanı bir-birinə yaxınlaşdıran, dostlaşdıran təkcə gələcəyə dair planların üst-üstə düşməsi, maraqların kəsişməsi amili deyil, eyni zamanda da oxşar coğrafi məkan, xalqların tarixi, mədəniyyətidir. Hər iki xalq öz kökünə bağlıdır, hər iki dövlət müstəqil siyasət yeritməyi bacaran, milli maraqları üstün tutan respublikalardır. Məhz bu səbəbdəndir ki, dünyada, regionda gedən ictimai-siyasi dəyişikliklər on illərdir, davam edən bu münasibətlərin yönünü dəyişdirə, kəsişən mövqeləri ayıra bilməyib. Prezident İlham Əliyevin də dediyi kimi: “Biz dost ölkələrik, strateji tərəfdaşıq. Bu gün danışıqlar və məhdud tərkibdə keçirilmiş görüş zamanı bir daha gördük ki, bir çox məsələlər üzrə mövqeyimiz üst-üstə düşür. Bu gün dəyişən dünyada gedən proseslərə nəzər saldıqda, yenə də mövqelərimizdə elə bir böyük fərq yoxdur. Azərbaycanla Macarıstan arasında bir çox oxşarlıqlar var. Birincisi, bizim tarixi köklərimiz. Bilirəm ki, macar xalqı öz tarixi köklərinə çox bağlıdır. Ölkələrimizin əhalisinin sayının, təxminən, eyni olması, ölkə ərazisinin sahəsi də demək olar bir-birinə çox yaxındır”.
Nail ƏSGƏROV
