Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan məharətli diplomatiya, uğurlu xarici siyasət, birinci növbədə, mehriban dostluq, qonşuluq prinsipləri əsasında davamlı regional sülhü, faydalı dialoq və əməkdaşlığı hədəfləyir. Bu baxımdan Azərbaycan-İran əlaqələri özündə həmin istiqamətlərə dair vacib perspektivləri birləşdirməklə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Ölkələrarası münasibətlər müəyyən vaxtlarda dəyişkənlik göstərsə də, son dövrlərdə, xüsusilə də qonşu dövlətdə keçirilən Prezident seçkilərindən sonra müsbət addımların atılması, müxtəlifsəviyyəli dialoqların intensivləşməsi fonunda əməkdaşlığın yeni müstəviyə keçə biləcəyi ilə bağlı müsbət fikirlər formalaşmaqdadır. Aprelin 28-də İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana səfəri, səfər çərçivəsində keçirilən görüşlər, imzalanan Birgə Bəyanat, sənədlər, liderlərin mətbuata bəyanatları, Heydər Əliyev Mərkəzində təşkil olunan Azərbaycan-İran biznes-forumu bölgədə siyasi dialoqları davam etdirməyin vacibliyinə, əməkdaşlıq mühitini daha da yaxşılaşdırmağa dair önəmli mesajların verilməsi ilə yadda qaldı...
Azərbaycanla İranı bir-birinə kökü əsrlərə dayanan ortaq tarix, mədəniyyət, din, mənəvi dəyərlər kimi çoxsaylı mühüm amillər, vacib tellər bağlayır. Ümummilli Lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışından sonra İranla mehriban qonşuluq münasibətlərini həmişə dövlətimizin xarici siyasətində prioritet istiqamət hesab edib, bunun üçün vacib addımlar atıb. Ulu Öndərin layiqli siyasi varisi Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə respublikamız bütün region ölkələri kimi, cənub qonşumuzla da tərəflərə fayda verəcək şəkildə qarşılıqlı hörmət və etimada söykənən dayanıqlı əməkdaşlığın, siyasi dialoqun qurulmasına çalışıb. Günümüzdə regionda sülhün, təhlükəsizliyin təmini, çoxtərəfli əməkdaşlığın dərinləşməsi naminə bu iki qonşu ölkənin yaxşı münasibətlər saxlaması vacib nüanslardandır. Qeyd etdiyimiz kimi, İranda Prezident seçkilərindən sonra hər iki ölkənin müxtəlif səviyyəli rəsmiləri arasında aparılan danışıqlar mütəmati xarakter alıb və praktik nəticələr verməyə başlayıb. Və 7 ildən sonra aprelin 28-də baş tutan liderlərin Bakı görüşü bu sahədə müsbət tendensiyanın davam edəcəyindən, yeni əməli addımların atılacağından xəbər verdi. Prezident İlham Əliyev mətbuata bəyanatında tərəflərin geniş gündəlik əsasında birgə fəaliyyət göstərdiyini bildirdi, səfər çərçivəsində dialoqların məhsuldar olduğunu diqqətə çatdırdı: “Biz bu gün geniş gündəlik əsasında fəaliyyət göstəririk. Burada həm regional təhlükəsizlik məsələləri önəmli rol oynayır, – bu barədə fikir mübadiləsi aparılmışdır, – eyni zamanda çoxtərəfli əməkdaşlıq üçün gözəl şərait var. Təbii olaraq bizim ticarət əlaqələrimizin inkişafı ilə bağlı konkret göstərişlər verildi. Nümayəndə heyətlərinin iştirakı ilə keçirilən görüş də çox məhsuldar olmuşdur. Birinci mərhələdə hörmətli Prezidentlə təkbətək və məhdud tərkibdəki görüş əsnasında fikir mübadiləsi aparılmışdır. Yəni məramımız, məqsədimiz birdir – Azərbaycan-İran dövlətlərarası əlaqələrini yüksək səviyyəyə qaldırmaqdır. Bunun üçün yenə də deyirəm, müvafiq göstərişlər verildi və əminəm ki, bu göstərişlər yerinə yetiriləcək”. İran Prezidenti də öz bəyanatında Azərbaycan-İran münasibətlərinin tarixi köklərə bağlı olduğunu bildirdi, müştərək dəyərlər üzərində regional əməkdaşlığı davam etdirməyin vacibliyini önə çəkərək gələcək üçün strateji planın hazırlanması haqqında məsul şəxslərə göstərişlər verildiyini vurğuladı.
Azərbaycan-İran əlaqələrində regionun gələcəyi üçün mühüm iqtisadi maraqların, ticari perspektivlərin vədi baxımından nəqliyyat-logistika sahələrində əməkdaşlıqlar da diqqətəlayiqdir. Bu xüsusda 2000-ci il sentyabrın 12-də Rusiya, İran və Hindistan arasında imzalanmış hökumətlərarası Saziş əsasında təməli qoyulan, o cümlədən son dövrlərdə üçtərəfli formatda əsas müzakirə predmetinə çevrilən Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi layihəsini qeyd etmək olar. Ümumilikdə, 13 ölkənin razılığı əsasında dəhlizin yaradılmasında məqsəd Hindistandan Rusiyaya, eləcə də Şimali və Qərbi Avropaya gedən yüklərin çatdırılma müddətini azaltmaqdır. Azərbaycan Qərbi Avropanı Asiya ilə birləşdirən bu nəhəng layihəyə 2005-ci ildən qoşulub və hazırda sözügedən dəhlizin önəmli hissələrindən birini təşkil edir. Ötən dövrdə bu beynəlxalq marşrutun funksionallığının artırılmasında respublikamız yaxından iştirak edib, qonşu ölkələr İran və Rusiya ilə dialoq, əməkdaşlıq çərçivəsində vacib işlər reallaşdırıb. Prezident İlham Əliyevin “Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin Azərbaycan Respublikasının ərazisindən keçən hissəsində işlərin sürətləndirilməsi haqqında” 7 dekabr 2015-ci il tarixli Sərəncamına uyğun olaraq Astara (Azərbaycan) – Astara (İran) dəmir yolu xəttinin Astaraçay üzərindəki körpüyə qədər 8,3 kilometr yeni yol tikilib, Astaraçay üzərində dəmir yolu körpüsü inşa olunub, İran ərazisində yaradılmış yük terminalına qədər 1,4 kilometr yol çəkilib. Hazırda mövcud marşrutla Hindistandan Rusiyaya yüklərin çatdırılması üçün 6 həftədən artıq vaxt sərf olunur və gələcəkdə dəhlizin tam fəaliyyətə başlaması bu müddətin 2 dəfə azalmasına gətirib çıxaracaq. Bu həm də Azərbaycanın tranzit gəlirlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına rəvac verəcək. İlkin hesablamalara görə, ölkəmiz Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi ilə tranzit yüklərin daşınmasından ildə 2,5-3 milyard dollara yaxın vəsait əldə edəcək.
Çoxtərəfli formatda regional maraqları böyük mənada kəsişdirən Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi layihəsinin rentabelliyinin artırılması istiqamətində həyata keçirilən işlərin məntiqi nəticəsi olaraq son bir neçə ildə marşrutun ölkəmizin ərazisindən keçən hissəsi ilə tranzit daşımaların həcminin çoxalması müşahidə olunur. Belə ki, layihənin uğurla reallaşması sayəsində 2022-ci ilədək yükdaşımaların həcmi 8 dəfə artıb. Ötən il isə dəhlizlə Azərbaycan ərazisindən 814 min ton tranzit yük daşınıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 28 faizdən çoxdur. Prezident İlham Əliyev mətbuata bəyanatında üçtərəfli formatda əməkdaşlıq baxımından Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin vacib rol oynadığını vurğuladı. Sitat: “Biz bu gün, təbii olaraq, üçtərəfli əməkdaşlıq layihələrini geniş müzakirə etdik. Onların arasında təbii olaraq Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi xüsusi yer tutur. Bu layihə bu layihədə iştirak edən bütün ölkələrə çox böyük səmərə gətirəcək, böyük fayda verəcək. Azərbaycan öz ərazisində bu nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti üçün bütün lazımi infrastruktur layihələrini həyata keçirib. Hazırda biz, sadəcə olaraq, artacaq yükləri nəzərə alaraq öz nəqliyyat imkanlarımızı və infrastrukturumuzu genişləndiririk. İstər dəniz limanı olsun, dəmir yolu olsun, avtomobil nəqliyyatı olsun – bütün bu istiqamətlər üzrə gözlənilən böyük yük həcmlərini qəbul etmək və ötürmək üçün biz böyük sərmayə qoyuluşu layihələrinə başlamışıq”.
Heydər Əliyev Mərkəzində liderlərin, eləcə də qonşu ölkədən gələn 120 iş adamının iştirakı ilə keçirilən Azərbaycan-İran biznes-forumu müxtəlif sahələr üzrə ticarətin, eyni zamanda nəqliyyat əlaqələrinin gücləndirilməsində, elektroenergetika məsələlərinə dair əməkdaşlıqda tərəflərin kifayət qədər maraqlı olduğunu göstərdi. Bu xüsusda son dövrlərdə siyasi, iqtisadi gündəlikdə yer alan, Azərbaycanın digər ərazisi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının nəqliyyat bağlantısını təmin edəcək Araz dəhlizi də diqqətə çəkildi. Prezident İlham Əliyev bu layihənin təkcə bölgə üçün deyil, beynəlxalq miqyasda əhəmiyyət daşıyacağını, iki qitəni əhatə edəcək böyük perspektiv imkanlara malik olacağını vurğuladı. Sitat: “Eyni zamanda Araz dəhlizi layihəsi böyük diqqət cəlb edir, həm bölgəmizdə, həm dünyada, bu layihə ilə bağlı müxtəlif fərziyyələr, müxtəlif şayiələr gəzir. Əslində, buna heç bir əsas yoxdur. Çünki bu, sadəcə olaraq, yeni bir nəqliyyat, bağlantı layihəsidir və Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə İran ərazisindən birləşdirən bir layihədir. Burada, eyni zamanda böyük tranzit imkanları yaranacaq. Bu, sadəcə olaraq, bu bölgənin layihəsi deyil. Biz hesab edirik ki, bu, Asiyadan Avropaya uzanan nəqliyyat dəhlizinin bir qolu olmalıdır. Bir tərəfi Aralıq dənizinə, bir tərəfi Fars körfəzinə uzanan yeni nəqliyyat bağlantı dəhlizi olmalıdır və bir çox ölkələr bundan fayda götürəcək”. Forumda İran Prezidenti hər iki ölkənin ərazisindən keçən Şimal-Cənub, həmçinin Şərq-Qərb nəqliyyat marşrutları üzrə birgə fəaliyyətin gücləndirilməsini prioritet hesab etdiyini bildirdi, bu fəaliyyətin ticarətin, elmin, mövcud təcrübənin və texnologiyanın ötürülməsinə şərait yaradacağını diqqətə çatdırdı. Respublikalar arası elm, texnologiya və mədəniyyət sahələrində təcrübələrin bölüşülməsinin vacibliyini qeyd edən Məsud Pezeşkian müştərək investisiya qoyuluşunun çoxtərəfli əməkdaşlığın dərinləşməsinə gətirib çıxara biləcəyi mesajını verdi: “Universitetlərimiz bir-biri ilə əlaqə yarada, elm, texnologiya və mədəniyyət sahələrində əldə etdikləri təcrübələri bölüşə bilərlər. Ticarət və sənaye sahələrində çalışan insanlarımız bu istiqamətlərdə təcrübələrini regionun və bizim özümüzün ehtiyaclarımız üçün bir-birinə ötürsünlər. Regionumuzda mövcud olan bazar bizim ehtiyacımızı təmin edir və bütün dünyanı təmin edə bilər. Bu bazar İran üçündür, Azərbaycan üçündür, Pakistan üçündür, Əfqanıstan üçündür. Biz özümüz üçün belə bir bazar yarada bilərik və bu bizim iradəmizdən asılıdır”.
Ümumilikdə, onu qeyd etmək olar ki, aprelin 28-də İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana səfəri tərəflər arasında səmimi atmosferdə keçən mühüm siyasi, iqtisadi məsləhətləşmələr, mədəni dialoqlarla yadda qaldı. İkitərəfli formatda bölgədəki vəziyyət, sülhün dayanıqlı olması, əmin-amanlığın təmin edilməsi, ölkələrin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, ölkələrin daxili işlərinə qarışmama kimi prinsiplərin də üstün tutulmasının vacibliyi önə çəkildi. Liderlər regional iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi ilə yanaşı, tarixi köklərə bağlı, müəyyən müddətdə bir-birindən bir qədər aralanan mədəni əlaqələrin yenidən birləşdirilməsinə, ənənələrin bərpasına dair razılığın əldə ediləcəyi mesajını verdilər. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Biz bu gün, eyni zamanda humanitar sahədə, mədəniyyət sahəsində ənənəvi dostluq əlaqələrinin davam etdirilməsi üçün konkret göstərişlər verdik. Müəyyən etdik ki, sonuncu qarşılıqlı mədəniyyət günləri səkkiz il bundan əvvəl keçirilmişdir və birgə qərar əsasında yaxın gələcəkdə qarşılıqlı mədəniyyət günləri keçiriləcək. Xalqlarımızın tarixi ortaqdır, mədəniyyətimiz də ortaqdır. Biz əsrlər boyu bir məkanda yaşamışıq, bir dövlət çərçivəsində yaşamışıq. Yəni qohumluq əlaqələri də çox genişdir”.
Nail ƏSGƏROV
