NAXÇIVAN :

05 Aprel 2025, Şənbə

Bəzi beynəlxalq təşkilatlar ya öz zəifliyini nümayiş etdirir və ya tamamilə iflic vəziyyətindədir

...

Son dövrlərdəki dünyəvi və nizamsız hadisələrə  beynəlxalq təşkilatların adekvat cavab verməkdə çətinlik çəkdikləri  bariz  görünür. Əslində bu cür nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların birbaşa məsuliyyəti çərçivəsindı olan hadisələrə belə ikili standartlarla yanaşmasının görünüən və  görünməyən səbəbləri  var:  

BMT, ATƏT, NATO kimi sözdə böyük görünən təşkilatlar bəzən üzv dövlətlərin maraqları arasında tarazlıq yaratmaqda çətinlik çəkir. Güclü dövlətlər öz maraqlarını qorumaq üçün təşkilatların qərarlarına təsir göstərirlər. Bu isə qlobal güclərin maraqlarının toqquşması problemini yaradır.

Səmərəsiz və plansız qərarvermə mexanizmləri –  BMT Təhlükəsizlik Şurasında veto hüququ olan dövlətlər hər hansı qlobal böhranı həll etməyə mane ola bilirlər.

Əsas maliyyə kapitalı və resurs  çatışmazlığı – Bu daha çox qlobal böhran zamanı üzə çıxan və təhlili uzun illərə başa gələn, bərpa edilmədiyi halda  ciddi fəsadlarla qarşı-qarşıya qalınan böhran yaradır. Bu daha çox Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı kimi sosial və tibbi məsələlərin həllinə məsul olan qurumda hiss olundu.   Pandemiyalar və sağlamlıq böhranları zamanı yetərli maliyyə və siyasi dəstək olmadan işləmək məcburiyyətində qaldı və nəticələri də bəşəriyyəti ciddi təhlükə qarşısında qoydu.

Xüsusən ciddi regional problemlərə  müdaxilə edə bilməmək – BMT və ATƏT kimi təşkilatlar xüsusən  Qarabağ münaqişəsinə effektiv həll yolları və regionda davamlı sülhə nail ola bilmədiklərinə görə ciddi tənqid olunduqlarını özləri də yaxşı başa düşürlər.

Bəzi təşkilatların tam iflic olması – Səbəbləri çoxşaxəli təsir mexanizmi ilə idarə olunan, bəzi qlobal güclərin təsiri ilə “görmədim, eşitmədim, bilmirəm” məntiqinə sadiq qalan, yalnız öz vətəndaşlarının qatı millətçilik emosiyalarına təslim olan hissləri oyandıqda vəzifələri yadlarına düşür.

Bu səbəblərə görə bir çoxları hesab edirlər ki, mövcud beynəlxalq təşkilatların ya islahata ehtiyacı var, ya da onların əvəzinə daha effektiv qurumlar yaradılmalıdır.

Başqa bir aspektdən baxsaq yarıtmaz fəaliyyətə bir də beynəlxalq təşkilatların hadisələrə ikili standartla yanaşması uzun illərdir tənqid olunan məsələlərdən biridir. Bu, xüsusilə BMT, ATƏT, Avropa Şurası, NATO və digər təşkilatların qərar və addımlarında özünü göstərir.  Bəzi beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə BMT və NATO böyük dövlətlərin siyasi və geosiyasi maraqlarına uyğun qərarlar qəbul edirlər. Eyni hadisə müxtəlif bölgələrdə baş verdikdə, təşkilatların reaksiyası fərqli olur.

Ermənistanın Azərbaycana qarşı 30 il davam edən işğalına beynəlxalq təşkilatlar lazımi təzyiq göstərmədiyi halda, digər oxşar münaqişələrdə daha aktiv mövqe tutublar. İnsan haqları və demokratiya məsələlərində də seçici yanaşma qurumların fəaliyyətini ciddi şübhə altına alır. Beynəlxalq təşkilatlar bəzi ölkələrdə insan haqları və demokratiyanın pozulmasına sərt reaksiya verərkən, digər ölkələrdə oxşar hadisələri görməzdən gəlirlər.

ABŞ və Avropa dövlətləri bəzi ölkələrdə insan haqları pozuntularına görə sanksiyalar tətbiq edirlər, amma öz müttəfiqlərinin eyni hərəkətlərini görməməzlikdən gəlirlər. Eyni zamanda münaqişələrə yanaşmada fərqliliklər də beynəlxalq qurumların millətçi təfəkküründən qaynaqlanır.  Eyni növ münaqişələrdə fərqli mövqe tutmaq da beynəlxalq təşkilatların ikili standartlarını göstərir. Beynəlxalq məhkəmələr və tribunallar da bəzi hallarda ikili standartlarla işləyir.

Azərbaycan xalqının başına gıtirilən 20 yanvar və Xocalı faciələrinə dünyanın hələ də siyasi qiymət verməməsi ən real nümunədir. Heç bir hüquqi araşdırma və sərbəst təlil aparmayan təşkilat ikili standart tətbiq etdiyini açıq aşkar nümayiş etdirir. Bəzi ölkələrin liderləri insan haqları pozuntularına görə mühakimə olunsa da, bəzi  Avropa dövlətlərinin müttəfiqləri bu cür məhkəmələrdən kənarda qalır.

Sanksiyalar və iqtisadi təzyiqlərdə fərqliliklər də bariz görünür. Beynəlxalq təşkilatlar bəzi ölkələrə iqtisadi sanksiyalar tətbiq edərkən, oxşar davranış sərgiləyən digər ölkələrə qarşı tədbir görmürlər. Bu isə beynəlxalq təşkilatların hadisələrə ikili standartla yanaşması onların etibarlılığını ciddi şəkildə sarsıdır. Bu vəziyyət onların qərəzsiz və ədalətli qurumlar kimi fəaliyyət göstərməsi ilə bağlı suallar yaradır.

Elmar RZAYEV

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı

Nəşr edilib : 18.03.2025 12:06