İki küçənin ayrıcında dayanmışam. Qış ayı olsa da, səmada günəşin hərtərəfli şüaları küçəni bir qədər isidib. Hərarətli günəş qüruba doğru əyildikcə sanki küçəni bir qədər işıqlandırır. Elə bil dar döngələrin tarixinə işıq tutaraq, onları da diqqətlə izləməyə çağırır. Elə bu işığın fonunda, önündə dayandığım məhəllənin dünəni aydın görünür.  Divarlarda günəş şüaları əks olunduqca onların arxasında yatan tarix dil açıb danışır. Burada yaşayan haylı-küylü günlər, insanlar, ömürlər...Elə bil qulağıma səs gəlir. 2 əsrlik yaşı olan məhəllənin insanlarının addım səsləri...Hər addım da bir tarix danışır. Bu addımlarda acılı-şirinli xatirələrə sığınan yaddaqlan ömür yollarının illəri var. Gəzdikcə ayaqlarımla toxunduğum tozların, çınqılların qəlibləşən 2 əsrlik addım izləri, saymaqla bitməyən o illərin mənə yaşatdığı duyğuları dərindən hiss edirəm... Saysız-hesabsız insanlara qucaq açıb onları yaşadan, böyüdən, daşlaşan tarixin tarixi yaddaşlarına şahidlik edən elə Sarvanlar məhəlləsinin girişində, məhəllə haqqında araşdırdığım və öyrəndiklərimi diqqətinizə çatdırıram: Başlayaq, 1980-ci ildə “Mədəni maarif” jurnalında dərc olunan, filologiya elmləri namizədi Əli Əliyevin “Naxçıvan şəhərində məhəllə adları” başlıqlı məqalədə Sarvanlar məhəlləsi haqqında yazılanlarla. Jurnalda yazılır: “Sarvanlar məhəlləsi ilk sakinlərinin-sarvanlar qəbiləsinin etnik adını daşıyır. Qərbi Azərbaycanın Zəngibasar bölgəsində Sarvanlar kəndi və Sarvanlar elinin adı ilə bağlıdır. Sarvanlar lap qədimdən dəvəçiliklə məşğul olduğundan onlara sarvanlar deyiblər. Naxçıvan şəhərindəki “Dəvə yatağı” adlı yer də bu fikri təsdiq edir. Naxçıvana basqın zamanı qənimətlərlə yanaşı çoxlu dəvə karvanları da ələ keçirmişlər. Həmçinin “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında təsvir edilən oğuz ellərində qatar-qatar dəvələr ən yaxşı var-dövlət sayılırmış”. Naxçıvan ensiklopediyasından isə öyrənirik ki, məhəllə şimaldan Sallaqxana, cənubdan Gomayıl məhəllələri ilə qonşu olub. Şəxsi təsərrüfat sahələrində tut, ərik, qoz ağacları və nar kolları becərmişlər. Məhəllənin adı haqqında arxiv materiallarının 1831-ci ilə aid kamerial siyahısında da vuğulanır ki, şəhər ta qədimdən 4 əsas hissəyə bölünür. Sarvanlar, Şahab, Əlixan, Qurdlar. Güman ki, adıçəkilən bu tayfa daha çox dəvəçiliklə məşğul olduğu üçün sarvanlar adlandırılıb. XX əsrin arxiv məlumatlarından o da aydın olur ki, daha çox dəvəçilik, arabaçılıq, faytonçuluqla məşğul olublar burada yaşayan sarvanlılar.

Naxçıvandan Qarabağ döyüşlərinə qatılan Vətən müharibəsi iştirakçısı Naxçıvana qayıdan kimi ilk əvvəl Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib. Məzarların önündə baş əyərək sevinc göz yaşlarını saxlaya bilmir. II Qarabağ döyüşünün iştirakçısı kimi şəhidlərimizin görüşünə, döyüş təəssüratlarını bölüşməyə gəlib. Onlara şad xəbəri özü verməyə gəlib. Cəsarətli addımlarıyla, qürurlu tərzi ilə Şəhidlər xiyabanına daxil olan igid hərbçimiz mərkəzdə məzarların tam qarşısında dayanıb məğrur-məğrur düşünür: 

Uzaq sahillərdə...

“Bütün sərnişinlərin nəzərinə! Bakıdan yol alan qatar günorta vaxtı ilə saat 3-də yola düşəcək”. Qatara tələsənlər bu dəfə istirahət üçün yox, Vətəni qorumaq üçün, İkinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı olmaq üçün gedirlər. Qatarın yola düşməsi elan olunandan az sonra fit səsi, bir-birinə qoşulan vaqonların ardıcıllıqla taqqıltısı eşidildi. Əksəriyyəti könüllülərdən ibarət olan əsgərlərin içərisində naxçıvanlı Əhəd Əliyev də vardı. O hamıdan cəld tərpənib qapının yanındaca əyləşmişdi. Bu vətənpərvər gənc Vətən üçün savaşıb ölməyi şərəfli bir yol bilirdi. Cəsurluq və qorxmazlıq onun üzündən-gözündən yağırdı.

Etüd

Qış gecəsi, soyuğun ilk əvvəl avazı gəlir, sonra mehi. Gecələr uzanır, gündüzlər qısalır. Havalar tez qaralır, sanki qaçanı var, qovanı var. Tələsir zülmətə çatmaq üçün. Hadisələr çox sürətlə baş verir. Bir göz qırpımında. Bütün hadisələrdən agah olan təbiətin sakinləri bir-birinə qışın gəlişindən xəbər göndərir. Hər il belə olur. Səs salır dağ düzə, dərə təpəyə, çay meşəyə. Qış da xəz dərisini geyinib yol alır qədim Nuh diyarının, Əcəmi yurdunun gözoxşayan, dillərə dastan olan ünvanına. Keçdiyi hər yerə misilsiz sərvətini bəxş edir. Soyuqluğunu bölə-bölə xərcləyir. Necə də səxavətlidir bu qış. Heç yerdən əsirgəmir soyuğunu, çovğununu, tufanını.  Həm də ədalətlidir. Bərabər bölür şaxtasını, buz parçalarını. Təpədən dırnağa kimi soyuqlar başlayır. Ətrafdakı ağacların gövdəsindən başlayan soyuq budaqlarına qədər gəlib çıxır.  Donan ağacların boynunu bükməsi, üzərindən əsən şaxtalı, çovğunlu meh əzablı qışın görüntüsü kimi təqdim olunsa da, təbiətin ağ örpəyinin ecazkar tablosundan bir qaleriya salonu yaradır. Əlamətlərini sərgiləyir ətrafına. Qış üçhərfli bir hecalı olsa da, məzmunca çox dərindir. Məqsədcə çox kəskindir. Sərtdir.İnamlıdır, qərarlıdır. Məqsədlidir, iddiallıdır. Necə də prinsipaldır. Heç bir hadisənin haqqını başqasıyla əvəz etməz. Ədalətli bölgüsü var,  qoynundankı balası tək təsbkeşdir. Qoruyur öz fəslinin etibarını. Amma illərdir yorğun idi. Biraz  narahat, biraz da qəmgin idi....Ta ki, bu qışa qədər...

Hekayə

Sərt keçən qışın ən yaxşı məlhəmi xudmani bir kənd evidir. Bir də kənd evində yanan gurhagur soba. Evin sakinlərindən nənəm, babam, atam və mən sobanın ətrafına yığışıb qışın şirin söhbətlərindən edərik. Axı qışda ən səmimi söhbətlər, keçmiş xatirələr mütləq sobanın dibində yada salınır. Bu mərhələdə həm isinirsən, həm də istinin verdiyi enerji ilə duyğulara yelkən açırsan. Bu duyğularla başlayır, keçmiş yolçuluğa səyahət. Söz açılan səyahət biz uşaqların ən çox sevdiyi mənzərədir. Bəzi babalar kimi mənim babam da keçmiş zamanlardan danışmağı çox xoşlayardı. Elə himə bənd idin ki, “o vaxt” – deyib çəkiləsən qırağa. Evin ağsaqqalı da həmin mövzunu eninə-uzununa çox həvəslə, ürəklə, bəzən də gözü dola-dola danışardı. Mən də hər dəfə babama qulaq asanda gözlərim önündə rəngarəng səhnələr canlandırar, elə bil balaca hekayələr dinləyərdim. Həmin hekayələrdən ən maraqlısını sizinlə də bölüşürəm....

 – Adətimiz üzrə yenə yığışmışdıq, düzülmüşdük sobanın ətrafına. Pürrəngi çayın yolunu gözləyirdik. Babam bardaş qurub danışmaq üçün fürsət axtarırdı. Bu gecənin mövzusunu da çaydan bir qurtum ala-ala elə mən özüm verdim. Həyəcanlı gözləriylə, tədirgin baxışlarıyla ağsaqqal istəyirdi ki, başlasın, qabaqladım onu. Uzun zamandır soruşmaq istədiyim mövzu idi. İnternetdən baxdıqlarımdan əlavə babamın söyləyəcəyi fikirlər çox əhəmiyyətli idi mənim üçün. Görmüşdü axı o illəri... Baba, həmrəylik nə deməkdir? Həmrəylik ilk əvvəl haradan başlayır? Bir ağsaqqal kimi bu mövzuda heç danışmamısan. Maraqlı sözlərindən dinləyək.

          - Hə qızım çox əhəmiyyətli, həm də olduqca zəruri bir sualdır. Yaxşı ağlına gəlib. Maraqlıdır ki, mən niyə bu barədə heç vaxt danışmamışam. Axı, əsl danışılmalı mövzudur. Birinci onu deyim bil və  qulağına sırğa elə. Həmrəylik birlik deməkdir. Birlikdə gücdür. Elə ailədən başlayır həmrəylik. Ailə üzvləri həmfikir oldusa, bir oldusa o ailənin təməli qüvvətli olur. Sütunu möhkəm olur. Yıxılmaz həmin ailə, qopmaz yarpaqları. Birləşən bir çox dəyərlərlə daha dayanıqlı olar. Atanın məsləhətinə, çağrışına ilk əvvəl yoldaşı, sonra da uşaqları əməl etdisə, bax, bu həmrəylik nümunəsi sayılır. Ya da ata ilə ananın ortaq məsləhətləşməsi və uşaqların onları dəstəkləməsi. Hər iki hal da ailə bünövrəsinin sədaqətini, ailə üzvlərinin qarşılıqlı hörmətini göstərir. Görürsən həmrəylik necə böyük, məzmunlu, çoxşaxəli bir ifadədir.... Başqa nə bilmək istiyirsən, sən soruş, mən deyim ay qızım...

II Qarabağ savaşı başlayan vaxtdan Naxçıvandan bir qrup hərbçi döyüş bölgələrinə yollanır. Gedə bilməyənlər getmək üçün yaman tələsir, öz sıralarını səbirsizliklə gözləyir. Getməyini gözləyənlərin sayı ümumi hərbçilərimizin sayı qədər idi. Bir sözlə, yaşından, başından asılı olmayaraq, hər kəs idi. Hərb peşəsinin bəxş etdiyi xüsusi Vətən sevgisi bütün hərbçilərimizi döyüş bölgələrinə səsləyirdi. Çünki “gün bu gündür” dedikləri gün elə həmin gün idi. Heyifləri çıxmaq, müharibədə düşmənlə vuruşub haqqı olanı almaq.
Naxçıvandakı hərbçilər də döyüş bölgəsinə getmək üçün səbirsizlənirdilər. Hər gün bir-birlərinə sual verirdilər: “Biz nə vaxt gedəcəyik?” Sanki gedə bilməyənlər də özlərini günahkar hiss edirdilər. O sualı daha tez-tez verənlər cərgəsində Tağı Kərimov da vardı. Sonrakı mərhələdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2020-ci il 18 dekabr tarixli Sərəncamına əsasən “Döyüşdə Fərqlənməyə görə" medalı ilə təltif olunacaq Tağı Kərimov.

Mən blokada illərinin uşağıyam. 1990-cı illərin... Anam deyərdi ki, sən doğulanda müharibənin şıdırğı vaxtı idi. Necə deyərlər, ara qarışmışdı, dəftər də itmişdi. Heç nə tapmaq olmurdu. Kim nə tapdı yeyərdi. Kim nə tapdı geyinərdi. Qonşudan nəsə istəmək də ayıb sayılardı. Qonşular da səngünlü idi. Yoxsul mənzərə hamının qapısından asılmışdı. Buna görə də heç kimin üzü gəlmirdi ki, kimdənsə nəsə istəsin. Bir sözlə, yoxsulluq hamının taleyinin əsasını təşkil edirdi. Hələ balaca ikən babamın kövrələrək söylədiyi xatirələr qulaqlarımdan getmir: “Çox kasıbdıq. Evdə yanacaq da yoxdu yandıraq, canımız qızsın. Həyətində ağacı olanlar şanslı hesab edilirdi. Kəsmək üçün iki ağac arasında da çox qalmışam. Atamın əkdiyi çinarı kəsim, yoxsa neçə illərdən bəri bağımızın dadlı meyvəsi olan tut ağacını? İllərin ağaclarına qıyırdıq vəhşi adamlar kimi”. İndi biz elə hadisələr görəndə ürəyimizdən həmin adamlara qarşı nifrət keçir. Qınayırıq. Vaxtilə babalarımızın üz-üzə qaldığı davranışlar məhz məcburiyyətin iztirablı səhnələridir. Dəfələrlə eşitdiyimiz çörək növbələrini demirəm hələ... (sadalamağa gərək yoxdur, dillər əzbəridir o mənzərələr) və sair və ilaxır.

Payızın son günlərində tökülən son yarpaqların əhvalı necə olur? Dərdli, nisgilli, hüznlü, iztirablı. Bir də gedəcəyi günün ağrı-acısını yaşayan. Bəs gedəcəyi son ana qədərki mərhələ necə olur? Daha iztirablı. Hər gün daha çox saralan, saraldıqca ovulan xışıltının səsi qulaqlarda uzun müddət qalır, öz gedişini xatırladır. Sanki xışıltı səsinin bu payızda avazı da bir başqadır. Səsli-küylüdür. Gurultuludur. Nə qədər insan yeriyir? Güman ki, bu payızın qonaqları var? Yox, gözünü açıb-yumur ki, qonaq dediyi elə öz elinin, yurdunun doğma simalarıdır. Uzun illərin payızından gəliblər. Başa düşür ki, bu payızın uzun illərdir, Vətən torpağını yağır edən düşmənlərdən canı qurtarıb. İndi Vətən həsrətli övladların doğma ayaqları yeriyir. Vətən torpağına mərdlər, ərənlər ayaq basır. Bu payızın üzərində xışıltı səsini salan Vətən həsrətli övladlarından Seymur İbrahimov da var. Bu 20 yaşlı naxçıvanlı gənc necə oldu ki, Qarabağ torpağının azad olunmasının iştirakçılarından biri oldu? Təfərrüfatları ilə yazıda...

Oktyabrın 11-i Naxçıvandan Qarabağ bölgəsinə yola düşən vətənpərvərlər arasında 2000-ci il təvəllüdlü, Naxçıvan “N” hərbi hissənin xüsusi təyinatlısı Seymur İbrahimov da olur. Özü də bu günü səbirsizliklə gözləyənlərdən biri kimi... Xasiyyətcə qapalı, azdanışan, qaradinməz olsa da, Vətən nidasını eşitdisə səsi gur çıxar, Vətən üçün gözəl-gözəl, ürəkdən, məhəbbətlə gələn cümlələr qurardı, beləcə, vəsf edərdi Vətəni. Hətta evdə onun səsini eşitmək istəyəndə, ailə üzvləri Vətən mövzusunu gündəmə gətirərdilər ki, həsrətində olduqları Seymurdan bir kəlmə duysunlar. Elə bu əsl sevginin gücü idi ki, onu döyüş bölgəsinə sevinə-sevinə gedənlərdən etmişdi. Hələ iki il əvvəl hərbi xidmətə çağırılan zaman “Facebook” səhifəsində yazırdı: “Gün gəldi çatdı. Artıq mən də xidmətə getməliyəm! Azərbaycanın keşiyində durmalıyam! Azərbaycanı qorumaq hər bir oğul övladın borcudur... Sizə canım qurbandır, analar, bacılar. Canımı da verməyə gedirəm. Sağ-salamat gəlmək də var, şəhid olmaq da. Allah nə yazıb, oda olacaq. İnşallah, gün gələr Mübariz İbrahimova salam verərəm” ...Hələ qürurla, iftixarla Mübariz İbrahimovun şəklinə baxıb deyərdi, ikimizin də soyadı İbrahimovdur. Niyə də Seymur İbrahimov şəhid olmasın?! Hə, beləcə, öyrətmişdi şəhidlik arzusunu ailəsinə, sevdiklərinə. Psixoloji cəhətdən də hazırlamışdı hər birini. Döyüşə də gedəndən bir amalı vardı, elə İbrahimov soyadının şəhidlik zirvəsini fəth etmək, özünün də dediyi kimi, Mübariz İbrahimova salam vermək.